Khóa luận tốt nghiệp đại học: Sử dụng phương pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức cho học sinh dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện Bắc Trà My

UBND TỈNH QUẢNG NAM TRƢỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA TIỂU HỌC - MẦM NON & NGHỆ THUẬT ---------- TRẦN THỊ KỲ ANH SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP ĐÓNG VAI TRONG DẠY HỌC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH DÂN TỘC THIỂU SỐ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN BẮC TRÀ MY KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Quảng Nam, tháng 6 năm 2020 UBND TỈNH QUẢNG NAM TRƢỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA TIỂU HỌC - MẦM NON & NGHỆ THUẬT ---------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Tên đề tài: SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP ĐÓNG VAI TRONG DẠY HỌC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH DÂN TỘC THIỂU SỐ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN BẮC TRÀ MY Sinh viên thực hiện TRẦN THỊ KỲ ANH MSSV: 2116050103 CHUYÊN NGÀNH: GIÁO DỤC TIỂU HỌC KHÓA: 2016 – 2020 Cán bộ hƣớng dẫn ThS. ĐÀO VĂN THANH MSCB: …… Quảng Nam, tháng 6 năm 2020 Để hoàn thành bài khóa luận này, ngoài sự cố gắng nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận đƣợc nhiều sự giúp đỡ từ thầy cô và bạn bè. Lời đầu tiên, tôi xin chân thành cảm ơn thầy giáo Th.S Đào Văn Thanh, ngƣời đã hƣớng dẫn tận tình, chu đáo trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành bài khóa luận. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến quý thầy cô Khoa Tiểu học - Mầm non - Nghệ thuật Trƣờng Đại học Quảng Nam đã nhiệt tình truyền đạt kiến thức cho tôi trong quá trình học tập tại Trƣờng và hƣớng dẫn tôi làm bài khóa luận này. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu Trƣờng Tiểu học Nguyễn Bá Ngọc và Trƣờng Tiểu học Lê Văn Tám - Huyện Bắc Trà My, các thầy cô khối lớp 5 cùng các em học sinh 5/1, 5/2 và 5/3 đã giúp đỡ, hỗ trợ tôi trong quá trình tìm hiểu thực trạng và thực nghiệm tại trƣờng. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn những ngƣời thân, bạn bè đã động viên khuyến khích tôi hoàn thành bài khóa luận này một cách tốt nhất. Đối với tôi, đề tài này sự nỗ lực hết mình để nghiên cứu và hoàn thành. Song khả năng, kinh nghiệm và năng lực của bản thân còn hạn chế nên bài khóa luận không tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, kính mong nhận đƣợc những ý kiến nhận xét, đóng góp của quý thầy cô và các bạn để bài khóa luận này đƣợc hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Quảng Nam, tháng 06 năm 2020 Sinh viên thực hiện Trần Thị Kỳ Anh LỜI CAM ĐOAN Chúng tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng mình, các số liệu và kết quả nghiên cứu trong đề tài khóa luận này là trung thực và chƣa từng công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Quảng Nam, tháng 06 năm 2020 Sinh viên thực hiện Trần Thị Kỳ Anh DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Nghĩa đầy đủ 1 DTTS Dân tộc thiểu số 2 ĐC Đối chứng 3 GV Giáo viên 4 GVCN Giáo viên chủ nhiệm 5 GDKNS Giáo dục kỹ năng sống 6 GDĐĐ Giáo dục đạo đức 7 HS Học sinh 8 PPDH Phƣơng pháp dạy học 9 PPĐV Phƣơng pháp đóng vai 10 TN Thực nghiệm 11 TL Tỉ lệ 12 SL Số lƣợng DANH MỤC BẢNG BIỂU STT Tên bảng Trang Bảng 1.1. Nhận thức về tầm quan trọng của phƣơng pháp 1 đóng vai trong dạy học Đạo đức lớp 5 cho học sinh dân tộc 29 thiểu số. Bảng 1.2. Việc lựa chọn phƣơng pháp dạy học trong môn 30 2 Đạo đức. Bảng 1.3. Mức độ sử dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy 31 3 học Đạo đức lớp 5. Bảng 1.4. Tác dụng khi sử dụng phƣơng pháp đóng vai 32 4 trong dạy học Đạo đức lớp 5 cho HS DTTS. Bảng 1.5. Khó khăn của GV khi vận dụng phƣơng pháp 34 5 đóng vai trong dạy học Đạo đức lớp 5 cho HS DTTS. Bảng 1.6. Mức độ hứng thú học tập của học sinh khi học 35 6 môn Đạo đức. Bảng 1.7. Mức độ hứng thú khi sử dụng phƣơng pháp đóng 36 7 vai trong dạy học môn Đạo đức của học sinh. Bảng 1.8. Mức độ hoàn thành nhiệm vụ đóng vai của học 37 8 sinh. Bảng 1.9. Khả năng ghi nhớ bài khi thầy (cô) vận dụng 38 9 phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức lớp 5. Bảng 1.10. Những khó khăn của các em trong hoạt động 39 10 đóng vai ở tiết học Đạo đức lớp 5. 11 Bảng 3.1. Mức độ hứng thú của học sinh trong tiết học. 83 Bảng 3.2. Mức độ tích cực học tập của học sinh trong tiết 84 12 học. 13 Bảng 3.3. Kết quả xếp loại học tập của học sinh 85 DANH MỤC BIỂU ĐỒ STT Tên biểu đồ Trang Biểu đồ 1.1. Việc lựa chọn phƣơng pháp dạy học trong môn 30 1 Đạo đức. Biểu đồ 1.2. Mức độ GV sử dụng phƣơng pháp đóng vai 32 2 trong dạy học Đạo đức lớp 5. Biểu đồ 1.3. Mức độ hứng thú học tập của học sinh khi học 35 3 môn Đạo đức. Biểu đồ 1.4. Mức độ hứng thú khi sử dụng phƣơng pháp 36 4 đóng vai trong dạy học Đạo đức của học sinh. Biểu đồ 1.5. Mức độ hoàn thành nhiệm vụ đóng vai của học 37 5 sinh. Biểu đồ 1.6. Khả năng ghi nhớ bài của HS khi thầy (cô) sử 38 6 dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức. 7 Biểu đồ 3.1. Mức độ hứng thú của học sinh trong tiết học. 84 Biểu đồ 3.2. Mức độ tích cực học tập của học sinh trong tiết 85 8 học. 9 Biểu đồ 3.3. Kết quả xếp loại học tập của học sinh. 86 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................... 3 3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu ................................................................... 3 3.1. Đối tƣợng nghiên cứu...................................................................................... 3 3.2. Khách thể nghiên cứu...................................................................................... 3 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................... 3 5. Phƣơng pháp nghiên cứu.................................................................................... 3 5.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lí thuyết .................................................................. 3 5.2. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn ....................................................... 3 5.2.1. Phƣơng pháp quan sát .................................................................................. 3 5.2.2. Phƣơng pháp điều tra ................................................................................... 4 5.2.3. Phƣơng pháp lấy ý kiến chuyên gia ............................................................. 4 5.2.4. Phƣơng pháp thực nghiệm ........................................................................... 4 5.3. Phƣơng pháp thống kê toán học ...................................................................... 4 6. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ................................................................................. 4 7. Đóng góp của đề tài............................................................................................ 6 8. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 6 9. Cấu trúc đề tài .................................................................................................... 6 NỘI DUNG ............................................................................................................ 8 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP ĐÓNG VAI TRONG DẠY HỌC ĐẠO ĐỨC LỚP 5 CHO HỌC SINH DÂN TỘC THIỂU SỐ ....................................................................... 8 1.1. Cơ sở lí luận của việc sử dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức lớp 5 cho học sinh dân tộc thiểu số ........................................................................ 8 1.1.1. Các khái niệm liên quan đến đề tài .............................................................. 8 1.1.2. Những vấn đề cơ bản về việc sử dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức cho học sinh dân tộc thiểu số ................................................................. 12 1.1.3. Những thuận lợi và khó khăn của việc sử dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức cho học sinh dân tộc thiểu số.......................................... 15 1.1.4. Đặc điểm tâm, sinh lý của học sinh dân tộc thiểu số giai đoạn 4 – 5 ........ 18 1.1.5. Mục tiêu, nhiệm vụ dạy học, nội dung môn Đạo đức lớp 5 ....................... 20 1.2. Cơ sở thực tiễn .............................................................................................. 26 1.2.1. Cơ sở khoa học của việc sử dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức lớp 5 ............................................................................................................... 26 1.2.2. Thực trạng sử dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức lớp 5 tại trƣờng Tiểu học .................................................................................................... 27 Tiểu kết chƣơng 1................................................................................................. 41 CHƢƠNG 2: SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP ĐÓNG VAI TRONG DẠY HỌC ĐẠO ĐỨC LỚP 5 CHO HỌC SINH DÂN TỘC THIỂU SỐ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN BẮC TRÀ MY ...................................................................................... 42 2.1. Các nguyên tắc sử dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức lớp 5 cho học sinh dân tộc thiểu số ............................................................................... 42 2.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu và nội dung dạy học ........................... 42 2.1.2. Nguyên tắc phát huy tính tích cực học tập của học sinh ............................ 42 2.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính vừa sức; phù hợp đặc điểm tâm sinh lý độ tuổi và yếu tố địa phƣơng ................................................................................................. 43 2.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả của phƣơng pháp đóng vai ................. 43 2.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn và tính khả thi .................................... 44 2.2. Khai thác nội dung dạy học vận dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học môn Đạo đức lớp 5 cho học sinh dân tộc thiểu số ở huyện Bắc Trà My ............. 45 2.2.1. Các căn cứ lựa chọn nội dung bài học sử dụng phƣơng pháp đóng vai..... 45 2.2.2. Xây dựng một số tình huống đóng vai cụ thể cho từng nội dung bài học trong chƣơng trình Đạo đức lớp 5 ........................................................................ 47 2.3. Xây dựng quy trình vận dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức lớp 5 cho học sinh dân tộc thiểu số ...................................................................... 49 2.4. Xây dựng kế hoạch bài dạy vận dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức lớp 5 cho học sinh dân tộc thiểu số ....................................................... 50 Tiểu kết chƣơng 2................................................................................................. 76 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ........................................................ 77 3.1. Mô tả thực nghiệm sƣ phạm.......................................................................... 77 3.1.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................... 77 3.1.2. Đối tƣợng thực nghiệm .............................................................................. 77 3.1.3. Thời gian thực nghiệm ............................................................................... 77 3.1.4. Phƣơng pháp thực nghiệm ......................................................................... 78 3.1.5. Nội dung thực nghiệm ................................................................................ 78 3.1.6. Tiến hành thực nghiệm............................................................................... 82 3.1.7. Kết quả thực nghiệm .................................................................................. 83 3.2. Kết luận rút ra từ thực nghiệm ...................................................................... 87 Tiểu kết chƣơng 3................................................................................................. 88 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................................. 89 1. Kết luận ............................................................................................................ 89 2. Kiến nghị .......................................................................................................... 90 2.1. Đối với công tác quản lí giáo dục ................................................................. 90 2.2. Đối với Giáo viên .......................................................................................... 91 2.3. Đối với học sinh ............................................................................................ 91 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 92 PHỤ LỤC ............................................................................................................. P1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Phát triển giáo dục và đào tạo là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, là điều kiện để phát huy nguồn lực con ngƣời - yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trƣởng kinh tế nhanh và bền vững. Để đào tạo đƣợc những con ngƣời đáp ứng với yêu cầu của sự phát triển kinh tế - xã hội, giáo dục và đào tạo phải giải quyết hàng loạt các vấn đề mang tính chiến lƣợc của Đảng và Nhà nƣớc. Theo luật giáo dục thì mục tiêu giáo dục nhằm phát triển toàn diện con ngƣời Việt Nam có đạo đức, tri thức, văn hóa, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp,… Đảng và Nhà Nƣớc đã có nhiều sự quan tâm dành cho giáo dục Tiểu học. Tại Đại hội X, vấn đề xây dựng con ngƣời đƣợc Đảng ta coi là một trong những nhiệm vụ quan trọng của lĩnh vực phát triển văn hóa, đƣợc đề cập trên bình diện mới là xây dựng và hoàn thiện về nhân cách con ngƣời. Vấn đề đào tạo ra con ngƣời mới cho thời đại đƣợc đặt lên hàng đầu. Để đáp ứng đƣợc vấn đề đó Đảng và Nhà nƣớc ta luôn quan tâm đến đổi mới giáo dục. Và đƣa ra chủ trƣơng: “Đổi mới toàn diện giáo dục và đào tạo, phát triển nguồn nhân lực chất lƣợng cao”; “Giáo dục là quốc sách hàng đầu”; là động lực để thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. Nhằm phát triển con ngƣời mới đáp ứng yêu cầu thực tiễn đào tạo ra nguồn nhân lực có đủ phẩm chất năng lực, có tƣ duy độc lập, năng động, tự chủ, sáng tạo thích ứng với sự biến đổi không ngừng của xã hội. Đó là điều kiện để đẩy nhanh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Giáo dục Tiểu học là cấp học nền tảng hết sức quan trọng, đặt nền móng cho sự phát triển toàn diện của con ngƣời, cấp học mà hoạt động học tập là hoạt động chủ đạo của học sinh. Đây chính là hoạt động mà nhờ đó các em có đƣợc hệ thống các kỹ năng, kỹ xảo cơ bản, cần thiết làm tiền đề cho sự phát triển nhân cách về sau. Qua quá trình học tập và vui chơi, các em bƣớc đầu hình thành chuẩn mực đạo đức, văn hóa, cách ứng xử với thầy cô, bạn bè, cách suy nghĩ và thái độ đối với con ngƣời và mọi vật xung quanh. Hiện nay, giáo dục đạo đức là nền tảng xây dựng nhân cách của mỗi ngƣời. Mà trọng tâm là giúp các em học 1 sinh Tiểu học hình thành đƣợc ý thức đạo đức, nhận thức đúng đắn, phù hợp với chuẩn mực đạo đức. Môn Đạo đức có vai trò rất quan trọng trong việc giáo dục trẻ ở bậc Tiểu học. Nó không những bồi dƣỡng nhận thức về chuẩn mực đạo đức xã hội mà còn góp phần định hình và phát triển những phẩm chất cần thiết của nhân cách con ngƣời. Tuy nhiên, việc giảng dạy môn học này tại trƣờng hiện nay còn nhiều bất cập nhƣ: Nặng về lý thuyết nhẹ về thực hành, thực tiễn; nặng về kiến thức, nhẹ về kỹ năng. Thực tế đó đòi hỏi phải chú trọng hơn đến việc đổi mới phƣơng pháp dạy học. Do đó, để nâng cao chất lƣợng giảng dạy môn Đạo đức, ngành giáo dục đã có nhiều biện pháp để giải quyết vấn đề này, một trong số những cách làm đem lại hiệu quả cao là áp dụng các phƣơng pháp dạy học tích cực mà trong đó phƣơng pháp đóng vai nổi bật lên là phƣơng pháp dạy học hiệu quả. Giáo dục Đạo đức cho học sinh dân tộc thiểu số thông qua phƣơng pháp đóng vai giúp cho các em nhìn rõ hơn về kỹ năng hành vi và tự mình xây dựng tình huống đóng vai hợp lí. Thực tế cho thấy, có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến các tình trạng giáo viên không cho học sinh đƣợc đóng vai. Các trƣờng Tiểu học ở các huyện miền núi nói chung và trên địa bàn huyện Bắc Trà My nói riêng. Các trƣờng Tiểu học ở đây còn gặp nhiều khó khăn, điều kiện cơ sở vật chất còn nhiều thiếu thốn, với đa số học sinh là ngƣời dân tộc thiểu số, vốn Tiếng Việt còn nhiều hạn chế nên học sinh còn rụt rè, không dám thể hiện bản thân mình. Từ đó việc vận dụng phƣơng pháp đóng vai không đƣợc phổ biến, dẫn đến các kỹ năng của các em không tốt. Việc nghiên cứu thực trạng và quy trình dạy học, kế hoạch bài dạy sử dụng phƣơng pháp đóng vai và sử dụng vào dạy học môn Đạo đức thực nghiệm ở trƣờng Tiểu học các huyện miền núi là rất cần thiết. Là giáo viên Tiểu học trong tƣơng lai, việc nghiên cứu và sử dụng phƣơng pháp đóng vai ở các môn thực nghiệm nói chung và môn Đạo đức lớp 5 nói riêng là rất cần thiết. Vậy, việc sử dụng phƣơng pháp đóng vai nhƣ thế nào cho hiệu quả và nâng cao đƣợc chất lƣợng giáo dục? Chính vì những lí do trên, tôi chọn đề tài: “Sử dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức cho học sinh dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện Bắc Trà My” làm đề tài nghiên cứu. 2 2. Mục đích nghiên cứu Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về việc sử dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức từ đó khai thác, xây dựng kế hoạch bài dạy nhằm nâng cao chất lƣợng dạy học môn Đạo đức lớp 5 ở trƣờng Tiểu học. 3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tƣợng nghiên cứu Phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức lớp 5. 3.2. Khách thể nghiên cứu Quá trình tổ chức dạy học môn Đạo đức lớp 5. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc vận dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức cho học sinh dân tộc thiểu số. - Khảo sát, nghiên cứu thực tiễn việc vận dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức cho học sinh dân tộc thiểu số. - Xây dựng quy trình, thiết kế một số tình huống và kế hoạch bài dạy vận dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức cho học sinh dân tộc thiểu số. - Thực nghiệm sƣ phạm về việc vận dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức cho học sinh dân tộc thiểu số. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lí thuyết Đề tài sử dụng các phƣơng pháp phân tích, tổng hợp lí thuyết, phân loại và hệ thống hóa lí thuyết, phƣơng pháp giả thuyết để xây dựng khung lí thuyết giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu. 5.2. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn 5.2.1. Phương pháp quan sát Dự giờ các tiết dạy môn Đạo đức lớp 5 của giáo viên để quan sát, tìm hiểu cách thức sử dụng phƣơng pháp đóng vai của giáo viên. Quan sát quá trình học sinh thực hiện đóng vai. 3 5.2.2. Phương pháp điều tra Tiến hành điều tra, khảo sát, sử dụng phiếu điều tra để thu thập số liệu về thực trạng và thực nghiệm việc sử dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học môn Đạo đức lớp 5 cho học sinh dân tộc thiểu số tại Trƣờng Tiểu học trên địa bàn Huyện Bắc Trà My. 5.2.3. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia Học hỏi, tham khảo các ý kiến đóng góp của những giáo viên để định hƣớng đúng đắn trong quá trình nghiên cứu, góp phần hoàn thiện nội dung nghiên cứu. 5.2.4. Phương pháp thực nghiệm Xây dựng kế hoạch bài dạy có sử dụng phƣơng pháp đóng vai vào dạy thực nghiệm tại Trƣờng Tiểu học Nguyễn Bá Ngọc – xã Trà Sơn – huyện Bắc Trà My. 5.3. Phƣơng pháp thống kê toán học Sau khi điều tra, số liệu đƣợc xử lí bằng các công thức nhƣ: Trung bình cộng, tỉ lệ phần trăm. Để từ đó rút ra những con số cụ thể về vấn đề sử dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học môn Đạo đức cho học sinh dân tộc thiểu số. 6. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Trong lịch sử phát triển của giáo dục, việc sử dụng phƣơng pháp đóng vai đƣợc quan tâm nghiên cứu từ lâu cả về mặt lý luận và thực tiễn nhằm phát huy vai trò của ngƣời giáo viên trong cách dạy, học sinh trong cách học. Tuy nhiên, ở từng giai đoạn phát triển của lịch sử, vấn đề học tập thông qua hoạt động đóng vai đƣợc đề cập và có các nghiên cứu về phƣơng pháp này khác nhau. Ở các nƣớc trên thế giới, dạy học tình huống đóng vai đƣợc các nhà khoa học Liên Xô và Ba Lan quan tâm. Tài liệu lí luận về dạy học của họ đã đƣợc dịch và phổ biến ở Việt Nam từ cuối những năm 60 của thế kỉ XX, điển hình nhƣ các tác giả: T.V. Cuđriaxep (1967); A.M. Machiuskin (1972); ngoài ra còn có I.F. Khalarmôp, không thể không nhắc đến hai nhà nghiên cứu là V. Okôn (Ba Lan) (1976) và I.Ia. Lecne (1977). Tháng 3 năm 1990, trong phần trình bày tại Hội nghị chuyên đề Didactic toán do trƣờng Đại học sƣ phạm Huế tổ chức, Anne 4 Bessot và Francoise Richard đã mở đầu lí thuyết các tình huống bằng việc đặt ra nhiệm vụ phải “lí thuyết hóa hoạt động dạy học”, đặt dạy học tình huống trong mọi hệ thống những tác động qua lại giữa học sinh – giáo viên – môi trƣờng - kiến thức. [15;149] Ở nƣớc ta, việc đổi mới cách dạy, cách học (mà diễn đàn giáo dục gọi là đổi mới phƣơng pháp) đang thu hút sự quan tâm đặc biệt của toàn Đảng, toàn dân và toàn xã hội chứ không riêng gì ngành giáo dục. Về phƣơng pháp đóng vai trong dạy học có thể kể đến công trình “Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường” (2005) của Phan Trọng Ngọ, Nhà xuất bản Đại học Sƣ phạm Hà Nội. Nhằm phục vụ cho nhu cầu đổi mới dạy học môn Đạo đức cuốn sách “Trò chơi đóng vai” (1999) của Muchielli Alex, dự án Việt Bỉ “Hỗ trợ học từ xa” (tài liệu dịch) và “Phương pháp sân khấu Becton Brech” (1983) của Định Quang cung cấp những kiến thức về đóng vai nghệ thuật diễn kịch rất bổ ích, lý thú. Thạc sĩ Nguyễn Thị Bích Hạnh đã nghiên cứu “Việc sử dụng phương pháp đóng vai trong dạy học môn Giáo dục công dân”. Qua việc nghiên cứu cơ sở lí luận của vấn đề, tác giả đã đƣa ra những biện pháp và đề xuất các qui trình nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Giáo dục công dân. Thạc sĩ Lê Thị Ngọc Hà đã nghiên cứu “Việc sử dụng phương pháp đóng vai trong dạy học Tiếng Việt để rèn luyện kỹ năng nói cho học sinh”. Qua việc nghiên cứu cơ sở lí luận của vấn đề, tác giả đã đề xuất các qui trình nâng cao hiệu quả sử dụng phƣơng pháp đóng vai. Các tài liệu nghiên cứu khác cũng nghiên cứu “phƣơng pháp đóng vai”. Thạc sĩ Mai Thị Kim Chi, Nguyễn Huy Minh, Lê Thị Chinh, Vũ Thị Trọng, Nguyễn Hồng Thƣ,… Các tác giả đều viết về việc “Sử dụng phương pháp đóng vai trong từng môn học cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả trong việc dạy và học”. Trên đây là những công trình viết về dạy học Đạo đức nói chung và phƣơng pháp đóng vai nói riêng. Tất cả các công trình nghiên cứu trên đều đƣa ra cơ sở lí luận và thực tiễn về vấn đề nghiên cứu và từ đó đề xuất qui trình và biện 5 pháp nhằm nâng cao việc sử dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học. Chƣa có đề tài nào đi sâu vào tìm hiểu phƣơng pháp đóng vai trong dạy học môn Đạo đức lớp 5 cho học sinh dân tộc thiểu số. Chính vì vậy công trình nghiên cứu: “Sử dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức cho học sinh dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện Bắc Trà My” sẽ cố gắng đi sâu giải quyết vấn đề này. 7. Đóng góp của đề tài * Về lý luận: Đề tài góp phần làm rõ các khái niệm, các vấn đề lý luận cơ bản về việc sử dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức cho học sinh dân tộc thiểu số, góp phần phát triển lý luận về phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức lớp 5 cho học sinh dân tộc thiểu số trên địa bàn Huyện Bắc Trà My - Quảng Nam. * Về thực tiễn: - Phân tích, đánh giá thực trạng của việc sử dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức lớp 5 cho học sinh dân tộc thiểu số trên địa bàn Huyện Bắc Trà My. - Xây dựng quy trình sử dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức lớp 5 cho học sinh dân tộc thiểu số. - Thiết kế một số tình huống đóng vai, kế hoạch bài dạy sử dụng phƣơng pháp đóng vai để vận dụng vào một số tiết cụ thể trong môn Đạo đức lớp 5 cho học sinh dân tộc thiểu số trên địa bàn Huyện Bắc Trà My. 8. Giới hạn phạm vi nghiên cứu - Đề tài đƣợc triễn khai nghiên cứu phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức lớp 5 cho học sinh dân tộc thiểu số. - Nghiên cứu thực trạng và thực nghiệm tại trƣờng Tiểu học trên địa bàn Huyện Bắc Trà My. 9. Cấu trúc đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và các phụ lục, đề tài có cấu trúc gồm có 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc sử dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức lớp 5 cho học sinh dân tộc thiểu số 6 Chƣơng 2: Sử dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức lớp 5 cho học sinh dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện Bắc Trà My. Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm. 7 NỘI DUNG CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP ĐÓNG VAI TRONG DẠY HỌC ĐẠO ĐỨC LỚP 5 CHO HỌC SINH DÂN TỘC THIỂU SỐ 1.1. Cơ sở lí luận của việc sử dụng phƣơng pháp đóng vai trong dạy học Đạo đức lớp 5 cho học sinh dân tộc thiểu số 1.1.1. Các khái niệm liên quan đến đề tài 1.1.1.1. Phương pháp Để hiểu về phƣơng pháp dạy học ta cần hiểu về bản chất của phƣơng pháp nhận thức khoa học, bởi nó là nguồn gốc, là xuất phát điểm của phƣơng pháp dạy học. Phƣơng pháp theo tiếng Hy Lạp (method – theo còn đƣờng, nhằm đạt tới một mục đích nào đó). Phƣơng pháp cũng có thể đƣợc hiểu là cách thức của hành vi nhằm đạt tới mục đích nhất định; phƣơng pháp còn đƣợc coi là những quy tắc, một hệ thống thao tác xác định mà nhờ nó chúng ta đạt tới một mục đích xác định. [7;57] Hêghen nói: Phƣơng pháp là “ý thức của sự tự vận động bên trong của nội dung”; “Nhƣ vậy phƣơng pháp không phải là hình thức bên ngoài mà chính là linh hồn và khái niệm của nội dung” [7;57]. V. L Lênin nói rõ: “… phƣơng pháp là ý thức về hình thức của sự tự vận động bên trong của nội dung”; “Phƣơng pháp là cách thức, là con đƣờng, là phƣơng tiện nhằm giúp con ngƣời đạt tới những mục đích nhất định trong nhận thức và trong thực tiễn” [7;61]. Theo nghĩa chung và rộng nhất thì phƣơng pháp là cách thức hành động để đạt đƣợc mục đích nhất định. Đó chính là con đƣờng mà ngƣời ta cần đi theo để hoàn thành đƣợc mục tiêu đã đặt ra. Cũng có thể nêu lên một định nghĩa về phƣơng pháp nhƣ sau: “Phƣơng pháp đƣợc hiểu là một hệ thống các nguyên tắc, các thao tác có thể, nhằm từ những điều kiện nhất định ban đầu tới một mục đích định trƣớc”. 8 1.1.1.2. Phương pháp dạy học Phƣơng pháp dạy học là một trong những yếu tố quan trọng nhất của quá trình dạy học. Cùng một nội dung nhƣ nhau nhƣng học sinh học tập có hứng thú, có tích cực hay không, giờ học có phát huy đƣợc tính sáng tạo của học sinh hay không, có để lại những dấu ấn sâu sắc và khơi dậy những tình cảm trong sáng, lành mạnh trong tâm hồn của các em hay không,… phần lớn đều phụ thuộc vào phƣơng pháp dạy học của ngƣời Giáo viên. Vậy, phƣơng pháp dạy học là gì? Có nhiều ý kiến, nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm phƣơng pháp dạy học. Có tác giả cho rằng: “phƣơng pháp dạy học là cách thức tƣơng tác giữa thầy và trò nhằm giải quyết các nhiệm vụ giáo dƣỡng, giáo dục và phát triển trong quá trình dạy học”.(Iuk Ba Ban Xki. 1983) Một số tác giả lại quan niệm khác: Theo Iu – K.Babanxki: “Phương pháp dạy học là cách thức tương tác giữa thầy và trò nhằm giải quyết các nhiệm vụ giáo dưỡng, giáo dục và phát triển trong quá trình dạy học” [7;62]. Theo Dverep. ID: “Phương pháp dạy học là cách thức tương tác giữa thầy và trò nhằm đạt được mục đích dạy học, hoạt động này được thể hiện trong việc sử dụng các nguồn nhận thức, cá thủ tục lôgic, các hoạt động độc lập của học sinh và cách thức điều khiển quá trình nhận thức của thầy giáo”. [16] Theo Leener. I.Ia: “Phương pháp dạy học là hệ thống những hành động có mục đích của giáo viên nhằm tổ chức hoạt động nhận thức và thực hành của học sinh” [7;62]. Theo giáo sƣ Nguyễn Ngọc Quang: “Phương pháp dạy học là cách thức thực hiện của thầy và trò trong sự phối hợp thống nhất và lãnh đạo của thầy nhằm làm cho trò tự giác, tích cực, tự lực đạt tới mục đích dạy học” [11;75]. Từ sự phân tích các quan điểm trên, chúng tôi hiểu khái niệm phƣơng pháp dạy học nhƣ sau: “Phƣơng pháp dạy học là cách thức hoạt động tƣơng tác giữa giáo viên và học sinh, trong đó giáo viên là ngƣời tổ chức, hƣớng dẫn; học sinh là ngƣời tích cực, tự giác tham gia thực hiện nhằm hoàn thành tốt các nhiệm vụ học tập”. 9 1.1.1.3. Phương pháp đóng vai 1.1.1.3.1. Các quan niệm khác nhau về dạy học đóng vai Theo từ điển Tiếng Việt của Hoàng Phê (2000), đóng vai là thể hiện nhân vật trong kịch bản lên sân khấu hay màn ảnh bằng cách hành động nói năng nhƣ thật. W. Shakespcare đã từng nói đại ý: Toàn thế giới là nhà hát. Trong nhà hát có đàn ông, đàn bà. Tất cả đều là diễn viên. Ở họ đều có lối ra sân khấu và lối mở sân khấu của mình. Đóng vai xuất phát từ nghệ thuật kịch, từ lĩnh vực kịch tâm lý (psychodrama). Sau đó đến khoảng thế kỉ XIX nó đƣợc vận dụng vào quá trình dạy học, trở thành một phƣơng pháp tƣơng đối phổ biến và mang lại hiệu quả cao. Đầu thế kỉ XX, các nhà xã hội học ngƣời Mỹ (Merton, Parsons) sử dụng đóng vai trò trong việc thành lập các lý thuyết xã hội học. Ngày nay, trò chơi đóng vai đƣợc sử dụng nhƣ một phƣơng pháp dạy học trong nhiều môn học, trƣớc hết là các môn khoa học xã hội. Theo Hilbert Meyes (1987): “Đóng vai là một phƣơng pháp dạy học phức hợp nhằm nhận thức hiện thực xã hội với sự giúp đỡ của đóng vai, học sinh có thể hiểu đƣợc hành động của mình tốt hơn và tác động lên tƣ duy, tình cảm và hành động của bạn học, giáo viên và những ngƣời quan sát. Đóng vai là một phƣơng pháp dạy học trong đó ngƣời học thực hiện những tình huống hành động đƣợc mô phỏng (theo các vai) về một chủ đề gắn với thực tiễn, thƣờng mang tính chất trò chơi, trong các tình huống cuộc sống các vấn đề hoặc xung đột đƣợc thể hiện. Đóng vai nhằm phát triển năng lực, hành động thông qua sự trải nghiệm của chính bản thân ngƣời học và thông qua thông tin phản hồi từ những ngƣời quan sát. Điểm khác biệt của đóng vai với tƣ cách là một phƣơng pháp dạy học ở chỗ nó là một hoạt động học tập có kế hoạch đƣợc thiết kế nhằm đạt đƣợc những mục tiêu giáo dục cụ thể”. [17] Xuất phát từ đặc điểm nhận thức của học sinh tiểu học diễn ra theo quy luật “Từ trực quan sinh động đến tƣ duy trừu tƣợng, từ tƣ duy trừu tƣợng đếm thực tiễn”, “trăm nghe không bằng một thấy, trăm thấy không bằng một làm”. Cho nên tổ chức dạy học theo phƣơng pháp đóng vai trong tiết Đạo đức ở Tiểu 10