Khóa luận tốt nghiệp đại học: Vận dụng phương pháp rèn luyện trong dạy học Đạo đức lớp 4

TRƢỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA TIỂU HỌC – MẦM NON ---------- NGUYỄN THỊ DIỂM MY VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP RÈN LUYỆN TRONG DẠY HỌC ĐẠO ĐỨC LỚP 4 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Quảng Nam, tháng 5 năm 2018 TRƢỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA TIỂU HỌC – MẦM NON ---------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Tên đề tài: VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP RÈN LUYỆN TRONG DẠY HỌC ĐẠO ĐỨC LỚP 4 Sinh viên thực hiện NGUYỄN THỊ DIỂM MY MSSV: 2114010532 CHUYÊN NGÀNH: GIÁO DỤC TIỂU HỌC KHÓA 2014 – 2018 Cán bộ hƣớng dẫn Th.S DƢƠNG THỊ THU THẢO MSCB: 1136 Quảng Nam, tháng 5 năm 2018 Để hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này, tôi đã đƣợc rất nhiều sự quan tâm, giúp đỡ và chỉ dẫn của nhiều cá nhân và tập thể. Lời đầu tiên tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến cô Dƣơng Thị Thu Thảo – là ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn và động viên tôi hoàn thành đề tài này. Tôi xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến các thầy cô giáo khoa Tiểu học – Mầm non đã đóng góp những ý kiến vô cùng bổ ích và quý báu đối với đề tài khóa luận này. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu trƣờng tiểu học Nguyễn Văn Trỗi, cô giáo Trần Thị Hữu Nghị lớp 4/1 và cô giáo Trần Thị Dung lớp 4/2 đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình tìm hiểu thực trạng và tiến hành thực nghiệm. Đối với tôi, đề tài này là sự nỗ lực hết mình để nghiên cứu và hoàn thành. Song khả năng bản thân có hạn nên không tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong đƣợc sự đóng góp ý kiến của Hội đồng bảo vệ, của các thầy cô, bạn bè để đề tài của tôi thật sự hoàn thiện. Tôi xin chân thành cảm ơn ! Quảng Nam, tháng 4 năm 2018 Sinh viên thực hiện Nguyễn Thị Diểm My Chúng tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng mình, các số liệu và các kết quả nghiên cứu trong đề tài khóa luận này là trung thực và chƣa từng công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả khóa luận Nguyễn Thị Diểm My MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài ......................................................................... 2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................... 2 5. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................... 3 6. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ................................................................................. 4 7. Dự kiến đóng góp đề tài ..................................................................................... 4 8. Giới hạn phạm vi nghiên cứu............................................................................. 5 9. Cấu trúc của đề tài ............................................................................................. 5 NỘI DUNG ............................................................................................................ 6 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP RÈN LUYỆN TRONG DẠY HỌC MÔN ĐẠO ĐỨC LỚP 4 .................................................................................................................. 6 1.1. Khái quát về phƣơng pháp rèn luyện.............................................................. 6 1.1.1. Phƣơng pháp rèn luyện................................................................................ 6 1.1.2. Tác dụng của phƣơng pháp rèn luyện ......................................................... 6 1.1.3. Các bƣớc tiến hành ...................................................................................... 7 1.1.4. Một số yêu cầu khi vận dụng phƣơng pháp rèn luyện trong dạy học Đạo đức ... 8 1.1.5. Ƣu điểm và hạn chế của phƣơng pháp rèn luyện ........................................ 9 1.1.6. Vai trò và ý nghĩa của phƣơng pháp rèn luyện trong dạy học môn Đạo đức 10 1.2. Đặc điểm tâm lý của học sinh lớp 4 ............................................................. 13 1.3. Môn Đạo đức lớp 4 ....................................................................................... 15 1.4. Thực trạng vận dụng phƣơng pháp rèn luyện trong dạy học môn Đạo đức lớp 4 ở trƣờng Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi, thành phố Tam kỳ, tỉnh Quảng Nam................. 17 Tiểu kết chƣơng 1................................................................................................. 37 CHƢƠNG 2. VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP RÈN LUYỆN TRONG DẠY HỌC MÔN ĐẠO ĐỨC LỚP 4...................................................................................... 38 2.1. Các nguyên tắc vận dụng phƣơng pháp rèn luyện trong dạy học môn Đạo đức lớp 4 ............................................................................................................... 38 2.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích ............................................................ 38 2.1.2. Nguyên tắc đảm bảo sự phù hợp giữa lí luận và thực tiễn ......................... 38 2.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính tự giác, tích cực của học sinh ............................ 38 2.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính vừa sức và chú ý đến đặc điểm lứa tuổi của học sinh ................................................................................................................ 39 2.2. Khai thác nội dung chƣơng trình môn Đạo đức lớp 4 có thể vận dụng phƣơng pháp rèn luyện ...................................................................................................... 39 2.2.1. Khái quát chƣơng trình Đạo đức lớp 4 và phƣơng pháp rèn luyện............ 39 2.2.2. Hệ thống các bài học có vận dụng phƣơng pháp rèn luyện trong môn Đạo đức lớp 4 ............................................................................................................... 40 2.3. Quy trình vận dụng phƣơng pháp rèn luyện ................................................. 41 2.4. Thiết kế phiếu rèn luyện và xây dựng kế hoạch dạy học vận dụng phƣơng pháp rèn luyện ...................................................................................................... 43 2.4.1. Thiết kế phiếu rèn luyện cho các bài học có vận dụng phƣơng pháp rèn luyện ................................................................................................................ 43 2.4.2. Xây dựng kế hoạch dạy học cho một số bài học có vận dụng phƣơng pháp rèn luyện ............................................................................................................... 49 Tiểu kết chƣơng 2................................................................................................. 56 CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ........................................................ 57 3.1. Mô tả thực nghiệm sƣ phạm .......................................................................... 57 3.2. Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm ...................................................................... 58 3.3. Kết luận rút ra từ thực nghiệm ...................................................................... 71 Tiểu kết chƣơng 3................................................................................................. 71 PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.................................................................. 72 1. Kết luận.......................................................................................................... 72 2. Kiến nghị ....................................................................................................... 73 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 74 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ 1 ĐC Đối chứng 2 GV Giáo viên 3 HS Học sinh 4 PPDH Phƣơng pháp dạy học 5 PPRL Phƣơng pháp rèn luyện 6 SKKN Sáng kiến kinh nghiệm 7 TN Thực nghiệm DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU STT Tên bảng biểu Trang Bảng 1.1: Sự quan tâm của GV về các mục tiêu dạy học và giáo 1 19 dục đạo đức cho học sinh Tiểu học Bảng 1. 2: Những PPDH thƣờng vận dụng để rèn luyện thói quen 2 20 hành vi đạo đức cho HS Bảng 1.3. Nhận thức của GV về tầm quan trọng của PPRL trong 3 21 dạy học Đạo đức 4 Bảng 1.4. Vai trò, ý nghĩa của PPRL trong dạy học Đạo đức 22 5 Bảng 1.5. Mức độ vận dụng PPRL trong dạy học Đạo đức lớp 4 23 6 Bảng 1.6. Nội dung bài dạy có thể sử dụng phƣơng pháp rèn luyện 24 Bảng 1.7. Đánh giá về thời điểm thích hợp để sử dụng phƣơng 7 25 pháp rèn luyện trong tiết dạy Đao đức Bảng 1.8: Đánh giá mức độ thực hiện nhiệm vụ rèn luyện của 8 26 học sinh sau bài học Bảng 1.9: Mức độ tự giác của HS khi thực hiện các nhiệm vụ rèn 9 27 luyện sau bài học Bảng 1.10. Một số thuận lợi, khó khăn khi vận dụng phƣơng 10 28 pháp rèn luyện Bảng 1.11. Sự cần thiết sử dụng phiếu rèn luyện khi giao nhiệm 11 29 vụ rèn luyện cho HS Bảng 1.12: Đánh giá về mức độ GV giao nhiệm vụ rèn luyện về 12 30 nhà sau bài học đạo đức Bảng 1.13: Đánh giá mức độ thích thú của HS khi thực hiện nhiệm 13 31 vụ rèn luyện Bảng 1.14: Nhận thức về sự cần thiết của việc thực hiện nhiệm vụ 14 32 rèn luyện Bảng 1.15: Nhận thức về cách thực hiện nhiệm vụ rèn luyện khi ở 15 33 nhà 16 Bảng 1.16: Cách thức báo cáo kết quả rèn luyện của HS 33 Bảng 1.17: Nhận xét về thời gian GV thƣờng kiểm tra kết quả rèn 17 34 luyện 18 Bảng 1.18: Đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ rèn luyện 35 Bảng 3.1. Mức độ hứng thú của học sinh khi đƣợc giao nhiệm vụ 19 66 rèn luyện Bảng 3.2. Mức độ tích cực của HS khi thực hiện nhiệm vụ rèn 20 67 luyện 21 Bảng 3.3. Đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ rèn luyện 69 Bảng 3.4. Mức độ thích thú của HS khi đƣợc giao nhiệm vụ rèn 22 70 luyện tƣơng tự DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ STT Tên biểu đồ Trang Biểu đồ 1.1. Sự quan tâm của giáo viên về các mục tiêu dạy học 1 19 và giáo dục đạo đức cho học sinh Tiểu học Biểu đồ 1. 2. Những PPDH thƣờng vận dụng để rèn luyện thói quen 2 20 hành vi đạo đức cho HS. Biểu đồ 1.3. Nhận thức của GV về tầm quan trọng của PPRL trong 3 21 dạy học Đạo đức 4 Biểu đồ 1.4. Mức độ vận dụng PPRL trong dạy học Đạo đức lớp 4. 23 Biểu đồ 1.5. Nội dung bài dạy có thể sử dụng phƣơng pháp rèn 5 24 luyện Biểu đồ 1.6. Đánh giá về thời điểm thích hợp để sử dụng phƣơng 6 25 pháp rèn luyện trong tiết dạy Đao đức Biểu đồ 1.7. Đánh giá mức độ thực hiện nhiệm vụ rèn luyện của 7 26 học sinh sau bài học. Biểu đồ 1.8. Mức độ tự giác của HS khi thực hiện các nhiệm vụ rèn 8 27 luyện sau bài học Biểu đồ 1.9. Sự cần thiết sử dụng phiếu rèn luyện khi giao nhiệm vụ 9 29 rèn luyện cho HS Biểu đồ 1.10. Đánh giá về mức độ GV giao nhiệm vụ rèn luyện về nhà 10 30 sau bài học đạo đức Biểu đồ 1.11. Đánh giá mức độ thích thú của HS khi thực hiện 11 31 nhiệm vụ rèn luyện Biểu đồ 1.12. Nhận thức về sự cần thiết của việc thực hiện nhiệm 12 32 vụ rèn luyện 13 Biểu đồ 1.13. Đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ rèn luyện 35 Biểu đồ 3.1. Mức độ hứng thú của học sinh khi đƣợc giao nhiệm 14 66 vụ rèn luyện Biểu đồ 3.2. Mức độ tích cực của HS khi thực hiện nhiệm vụ rèn 15 68 luyện 16 Biểu đồ 3.3. Đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ rèn luyện 69 Biểu đồ 3.4. Mức độ thích thú của HS khi đƣợc giao nhiệm vụ 17 70 rèn luyện tƣơng tự PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong công cuộc đổi mới đất nƣớc hiện nay và xu thế hội nhập toàn cầu của nhân loại, khi yếu tố con ngƣời đƣợc đặc biệt coi trọng thì tiềm năng trí tuệ và giá trị đạo đức ngày càng đƣợc đề cao; luôn đào tạo ra những con ngƣời phát triển toàn diện, tài đức vẹn toàn phù hợp với nhu cầu trong giai đoạn đổi mới. Tiểu học là cấp học đầu tiên của hệ thống giáo dục phổ thông; nó không chỉ tạo những cơ sở ban đầu bền vững về tri thức mà còn hình thành cho trẻ những nét cơ bản về nhân cách con ngƣời. Do đó, đối với nhà trƣờng Tiểu học giáo dục đạo đức luôn đƣợc ƣu tiên trong các hoạt động giáo dục nhằm hình thành những con ngƣời có đầy đủ cả đức lẫn tài. Điều 27, Luật Giáo dục quy định: “Tiểu học là cấp học có ý nghĩa đặc biệt quan trọng vì nó là cấp học nền tảng cơ bản nhất tác động đến toàn xã hội, giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản để học sinh (HS) tiếp tục học Trung học cơ sở và các cấp học trên”, góp phần giáo dục toàn diện “Rèn đức luyện tài” giúp mỗi cá nhân biết điều chỉnh hành vi của mình sao cho phù hợp với các chuẩn mực đạo đức của xã hội. Nhƣ Bác Hồ từng dạy: "Hiền dữ phải đâu là tính sẵn Phần nhiều do giáo dục mà nên" Với chƣơng trình giáo dục hiện nay, các môn học sẽ là con đƣờng giáo dục đạo đức hiệu quả nhất cho các em. Trong đó môn Đạo đức có vai trò rất quan trọng vì thông qua môn học này học sinh có thể lĩnh hội các tri thức một cách có hệ thống, vững chắc và rèn luyện các thói quen, hành vi đạo đức; định hƣớng cho việc hình thành hành vi trong cuộc sống. Để nâng cao chất lƣợng dạy học môn Đạo đức và giáo dục đạo đức cho học sinh Tiểu học nói chung và học sinh lớp 4 nói riêng nhà trƣờng đã có những đổi mới toàn diện, vận dụng các phƣơng pháp dạy học (PPDH) tích cực trong đó phƣơng pháp rèn luyện (PPRL) đóng vai trò chủ đạo trong việc giúp học sinh rèn luyện hành vi đạo đức và hình thành thói quen hành vi đạo đức cuộc sống phù hợp với chuẩn mực xã hội. Qua đó học sinh 1 có thái độ, trách nhiệm đối với những vấn đề xung quanh, định hƣớng cho việc thực hiện hành vi đạo đức của mình một cách đúng đắn và tự giác. Tuy nhiên hiện nay hành vi đạo đức của các em đang bị sai lệch, có những cách cƣ xử chƣa đúng mực với ngƣời lớn, với môi trƣờng xung quanh do các em đƣợc nuông chiều quá mức, do ảnh hƣởng lối sống của gia đình hay các em chƣa biết áp dụng bài học vào thực tế cuộc sống; học chƣa đi đôi với hành, chỉ là lý thuyết suông; đƣợc giáo dục về tri thức, về thái độ nhƣng chƣa thực hiện hành vi. Bên cạnh đó, việc vận dụng phƣơng pháp rèn luyện chƣa đƣợc chú trọng; chƣa gắn kết bài học đạo đức với thực tiễn quan hệ đạo đức của học sinh; chƣa động viên, nhắc nhở các em. Giáo viên hầu hết chỉ giao nhiệm vụ rèn luyện nhƣng không có kế hoạch kiểm tra, đánh giá kết quả rèn luyện của học sinh; còn lúng túng trong việc thiết kế phiếu rèn luyện nên nội dung cần rèn luyện chƣa đƣợc đi sâu, hành vi đạo đức chƣa đƣợc củng cố đúng mục tiêu so với bài học, nhiều GV hầu nhƣ không sử dụng phƣơng pháp này. Xuất phát từ những lí do trên chúng tôi tâm huyết chọn đề tài nghiên cứu: “Vận dụng phương pháp rèn luyện trong dạy học Đạo đức lớp 4”. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Trên cơ sở làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận và thực tiễn về phƣơng pháp rèn luyện, thực trạng vận dụng phƣơng pháp này trong dạy học Đạo đức ở tiểu học từ đó thiết kế phiếu rèn luyện và đề xuất quy trình vận dụng phƣơng pháp rèn luyện vào giảng dạy môn Đạo đức lớp 4 nhằm góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học và giáo dục đạo đức trong nhà trƣờng. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tƣợng nghiên cứu Phƣơng pháp rèn luyện trong dạy học môn Đạo đức lớp 4. 3.2. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học môn Đạo đức lớp 4. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến phƣơng pháp rèn luyện trong dạy học môn Đạo đức lớp 4. 2 - Tìm hiểu thực trạng vận dụng phƣơng pháp rèn luyện trong dạy học môn Đạo đức lớp 4 ở trƣờng tiểu học. - Thiết kế phiếu rèn luyện và kế hoạch bài dạy sử dụng phƣơng pháp rèn luyện trong dạy học môn Đạo đức lớp 4. - Thực nghiệm để kiểm tra tính khả thi của đề tài. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận Tìm, đọc, tổng hợp, phân tích các văn bản, sách, báo, các tài liệu có liên quan để làm cơ sở lí luận cho việc nghiên cứu đề tài. 5.2. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn 5.2.1. Phương pháp quan sát Dự giờ các tiết Đạo đức của giáo viên để quan sát, theo dõi cách thức vận dụng phƣơng pháp rèn luyện trong dạy học. 5.2.2. Phương pháp điều tra Tiến hành điều tra, khảo sát, sử dụng phiếu điều tra để thu thập số liệu về thực trạng và thực nghiệm vận dụng phƣơng pháp rèn luyện trong dạy học môn Đạo đức lớp 4 ở trƣờng Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi. 5.2.3. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia Tham khảo ý kiến giáo viên hƣớng dẫn và những thầy cô giáo khác để có định hƣớng đúng đắn trong việc nghiên cứu nhằm góp phần hoàn thành bài nghiên cứu. 5.2.4. Phương pháp thực nghiệm Thiết kế phiếu rèn luyện và xây dựng kế hoạch bài dạy có vận dụng phƣơng pháp rèn luyện từ đó trực tiếp giảng dạy một số bài trong môn Đạo đức lớp 4 để đánh giá hiệu quả của việc vận dụng phƣơng pháp rèn luyện trong dạy học. 5.3. Phƣơng pháp thống kê toán học Sau khi điều tra, số liệu sẽ đƣợc xử lý bằng các công thức toán học từ đó rút ra những con số cụ thể về vấn đề vận dụng phƣơng pháp rèn luyện trong dạy học Đạo đức lớp 4. 3 6. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Phƣơng pháp rèn luyện đã đƣợc tác giả Nguyễn Hữu Hợp viết trong cuốn giáo trình “Đạo đức và phương pháp dạy học môn Đạo đức ở Tiểu học”, (2013) NXB Đại học sƣ phạm Hà Nội. Tác giả đã nêu cơ sở lý luận chung về phƣơng pháp rèn luyện trong dạy học Đạo đức ở Tiểu học nhƣ: khái niệm, quy trình tiến hành, một số yêu cầu sƣ phạm…Trong quá trình đổi mới về nội dung và phƣơng pháp dạy học đạo đức cho học sinh Tiểu học nói chung và rèn luyện đạo đức trong môn Đạo đức nói riêng cũng có nhiều đề tài nghiên cứu liên quan đến môn học này nhằm nâng cao chất lƣợng dạy–học và hình thành, rèn luyện thái độ, hành vi đúng đắn với các chuẩn mực xã hội nhƣ: “Phương pháp thảo luận và dạy học tiết thực hành rèn luyện kĩ năng trong môn Đạo đức lớp 5” của Nguyễn Thị Hồng Xuân; “Phương pháp dạy học đạo đức cho học sinh Tiểu học” của Nguyễn Hoàng Phƣơng Uyên; Hoàng Thị Nữ với chuyên đề “Đổi mới phương pháp dạy học môn Đạo đức lớp 2”. Bên cạnh đó còn có một số sáng kiến kinh nghiệm nhƣ: Sáng kiến kinh nghiệm (SKNN) “một số kinh nghiệm dạy học môn Đạo đức lớp 4” của Trần Thị Nhƣ Hoa; SKKN “giáo dục đạo đức cho học sinh Tiểu học” của Lê Quang Kiên. Đây là các đề tài liên quan đến giáo dục và rèn luyện đạo đức cho học sinh Tiểu học, tuy nhiên các công trình nghiên cứu trên các tác giả chƣa đi sâu, chƣa khai thác chi tiết các vấn đề về phƣơng pháp rèn luyện trong dạy học Đạo đức; chỉ đƣa ra các hoạt động chung chung nhƣng chƣa thiết kế bài dạy có vận dụng phƣơng pháp rèn luyện ở một lớp cụ thể. Đề tài này tôi nghiên cứu chủ yếu đi sâu vào đề xuất quy trình vận dụng phƣơng pháp rèn luyện, thiết kế phiếu rèn luyện từ đó vận dụng vào xây dựng kế hoạch bài dạy trong Đạo đức lớp 4. 7. Dự kiến đóng góp đề tài * Về lý luận - Tổng quan về lý luận về phƣơng pháp rèn luyện trong dạy học Đạo đức lớp 4. * Về thực tiễn - Đánh giá thực trạng của vận dụng phƣơng pháp rèn luyện trong dạy học Đạo đức lớp 4 ở trƣờng tiểu học. 4 - Xây dựng quy trình vận dụng phƣơng pháp rèn luyện trong dạy học Đạo đức lớp 4. - Thiết kế phiếu rèn luyện và kế hoạch bài dạy sử dụng phƣơng pháp rèn luyện theo quy trình đã đề xuất. 8. Giới hạn phạm vi nghiên cứu - Phƣơng pháp rèn luyện trong dạy học Đạo đức lớp 4. - Nghiên cứu thực trạng và thực nghiệm ở trƣờng Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi. 9. Cấu trúc của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của đề tài nghiên cứu gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của việc vận dụng phƣơng pháp rèn luyện trong dạy học môn Đạo đức lớp 4. Chƣơng 2: Vận dụng phƣơng pháp rèn luyện trong dạy học môn Đạo đức lớp 4. Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm 5 NỘI DUNG CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP RÈN LUYỆN TRONG DẠY HỌC MÔN ĐẠO ĐỨC LỚP 4 1.1. Khái quát về phƣơng pháp rèn luyện 1.1.1. Phương pháp rèn luyện 1.1.1.1. Khái niệm rèn luyện Theo định nghĩa của từ điển Lạc Việt có nhiều khái niệm khác nhau về “rèn luyện”: - Rèn luyện là dạy và tập nhiều để thành thạo cả về đức tính tốt lẫn kỹ năng - Rèn luyện là một động từ, chỉ sự ý thức luyện tập một cách thƣờng xuyên để đạt tới những phẩm chất hay trình độ ở một mức nào đó. - Hay rèn luyện là luyện tập kiên trì để có đƣợc trình độ vững vàng, thông thạo, rèn luyện cả đạo đức lẫn thân thể. Tóm lại, rèn luyện là một chuỗi các hoạt động cần đƣợc luyện tập một cách thƣờng xuyên để hình thành thói quen tốt, những phẩm chất hay trình độ ở một mức độ nào đó. 1.1.1.2. Phương pháp rèn luyện (PPRL) Phƣơng pháp rèn luyện là phƣơng pháp tổ chức cho ngƣời đƣợc giáo dục thể nghiệm ý thức, tình cảm của mình về các chuẩn mực xã hội trong các tình huống đa dạng của cuộc sống qua đó hình thành và củng cố đƣợc những hành vi phù hợp với các chuẩn mực xã hội đó đƣợc quy định. [11/70] Theo tác giả Nguyễn Hữu Hợp: Rèn luyện là phƣơng pháp tổ chức cho học sinh thực hiện những hành vi, công việc trong cuộc sống hằng ngày theo bài học đạo đức. [9/148] 1.1.2. Tác dụng của phương pháp rèn luyện - Trong dạy học môn Đạo đức ở Tiểu học nói chung và Đạo đức lớp 4 nói riêng, phƣơng pháp rèn luyện là một trong những phƣơng pháp dạy học góp phần quan trọng hình thành nên các hành vi và các thói quen tốt trong cuộc sống. Từ những bài học với lƣợng kiến thức đƣợc giáo viên cung cấp, truyền tải sau tiết học các em sẽ có điều kiện và cơ hội để vận dụng vào thực tế cuộc sống của mình khi đƣợc giao nhiệm vụ rèn luyện về nhà. Đó là cơ sở giúp các em rèn luyện một 6 cách liên tục, thƣờng xuyên những hành vi, cách cƣ xử, lời nói để tạo tạo quen tốt phù hợp với chuẩn mực đạo đức của xã hội. - Phát huy đƣợc tính tích cực, tự giác của học sinh khi các em làm quen với cách học mới; cách làm việc, rèn luyện có kế hoạch, có mục đích rõ ràng; các nhiệm vụ rèn luyện bắt buộc các em phải tự lực thực hiện thì mới có thể hoàn thành vào phiếu rèn luyện và báo cáo đúng thời hạn. Học sinh phải tự giải quyết nhiệm vụ học tập, biết tự phân công và nhắc nhở, hỗ trợ lẫn nhau giƣa các thành viên khi làm nhóm. - Bên cạnh đó, rèn luyện còn giúp học sinh có điều kiện trao đổi, rèn luyện, tƣơng tác với môi trƣờng thực xung quanh cuộc sống của các em. Qua đó giúp phát triển năng lực giao tiếp, biết lắng nghe, biết quan sát, phân tích và ghi nhận những điều bổ ích, hiểu thực tế cuộc sống để có những điều chỉnh thay đổi phù hợp ngay từ khi còn nhỏ. 1.1.3. Các bước tiến hành Theo tác giả Nguyễn Hữu Hợp, phƣơng pháp rèn luyện đƣợc tiến hành theo các bƣớc sau: 1.1.3.1. Bước chuẩn bị Trong quá trình chuẩn bị, giáo viên cần: - Xác định nội dung rèn luyện: Căn cứ vào tính chất bài đạo đức, mục tiêu của bài, khả năng của học sinh, điều kiện thực tế xung quanh…để xác định những hành vi, công việc mà các em cần thự hiện cho phù hợp. - Dự kiến kết quả, sản phẩm hoạt động của học sinh qua rèn luyện, nhƣ kết quả của buổi lao động, những loại phiếu mà các em cần hình thành… - Dự kiến thời gian tổ chức: Có những loại công việc do giáo viên tổ chức cho các em không thƣờng xuyên (có khi chỉ một lần, sau khi học xong bài đạo đức thì không đƣợc tổ chức lại một lần nữa) và những loại công việc đƣợc học sinh tự giác thực hiện một cách thƣờng xuyên (những công việc này có thể đƣợc học sinh thực hiện hằng ngày). - Chuẩn bị phiếu rèn luyện: Cần có phiếu rèn luyện đƣợc thiết kế thích hợp nhằm giúp học sinh ghi lại quá trình, công việc kết quả hoạt động để sau này nộp lại cho giáo viên hoặc trình bày trƣớc lớp. 7 - Ngoài ra, giáo viên cần dự kiến địa điểm tiến hành; việc phân công học sinh theo tổ, nhóm, các nhân; cách đánh giá; việc phối hợp các lực lƣợng giáo dục… 1.1.3.2. Bước giao nhiệm vụ Bƣớc này thƣờng đƣợc thực hiện ở phần hƣớng dẫn thực hành bài học (cuối tiết 1 hay cuối tiết 2 – nếu công việc đƣợc tiến hành vào thời gian ngoài giờ lên lớp). Khi đó, giáo viên giúp học sinh nắm vững: - Nội dung công việc cần thực hiện và những kết quả cần đạt; - Cách tiến hành, thực hiện công việc; cách ghi phiếu rèn luyện; - Thời gian; - Địa điểm; - Dự kiến cách đánh giá (học sinh nộp phiếu rèn luyện hay báo cáo trƣớc lớp)… Sau đó, giáo viên phát phiếu rèn luyện cho các em và hƣớng dẫn học sinh ghi lại quá trình thực hiện công việc vào phiếu rèn luyện (và phiếu báo cáo nếu cần). 1.1.3.3. Bước học sinh thực hiện nhiệm vụ Học sinh thực hiện những hành vi, công việc đƣợc giao chủ yếu vào thời gian ngoài giờ học - ở gia đình, nhà trƣờng, xã hội (tùy hành vi, công việc cụ thể). Các em ghi lại những công việc mình làm vào phiếu rèn luyện, hoàn thành báo cáo (nếu cần) để nộp lại hay báo cáo trƣớc lớp. 1.1.4. Một số yêu cầu khi vận dụng phương pháp rèn luyện trong dạy học Đạo đức Khi vận dụng phƣơng pháp rèn luyện trong dạy học Đạo đức nói chung và dạy học Đạo đức lớp 4 nói riêng cần tuân thủ theo một số yêu cầu sau: - Nội dung rèn luyện phải phù hợp với bài đạo đức, với đặc điểm tâm sinh lí và khả năng của các em, với điều kiện hoàn cảnh thực tế cuộc sống xung quanh các em và những điều kiện ở địa phƣơng. - Công việc phải mang tính khả thi và tính giáo dục cao. - Cần tổ chức rèn luyện cho học sinh một cách thƣờng xuyên, có hệ thống. Có nhƣ vậy thì mới hình thành đƣợc ở học sinh kĩ năng tham gia, tổ chức hoạt động thực tiễn, tình cảm đạo đức bền vững, HS có thói quen ứng xử phù hợp với các mối quan hệ theo chuẩn mực đạo đức. - Cần có những phƣơng tiện cần thiết cho hoạt động của học sinh, trong đó phiếu rèn luyện đóng vai trò quan trọng. 8 - Cần đề cao vai trò chủ thể tích cực, nâng cao ý thức tự giác, tự quản của học sinh trong quá trình tự rèn luyện của mình. - Cần kiểm tra việc rèn luyện của học sinh, trong đó có sự phối hợp với gia đình, các tổ chức xã hội, ban tự quản của học sinh tiểu học. Việc đánh giá phải khác quan, kịp thời, công bằng, bằng những cách nhƣ tổ chức cho các em báo cáo kết quả rèn luyện trƣớc lớp, ghi nhận xét vào phiếu rèn luyện… - Tránh những hiện tƣợng nhƣ: ngại khó, thiếu tin tƣởng vào khả năng của HS. 1.1.5. Ưu điểm và hạn chế của phương pháp rèn luyện 1.1.5.1. Ưu điểm - Là phƣơng pháp dạy học tối ƣu đem lại hiệu quả cao khi vận dụng vào quá trình hình thành và rèn luyện đạo đức cho HS. Hầu hết các bài học/nội dung nào cũng có khả năng vận dụng phƣơng pháp rèn luyện, đƣợc dùng thƣờng xuyên để củng cố tri thức. - Giúp HS có điều kiện, cơ hội để thực hành, rèn luyện thói quen và hành vi sau mỗi bài học; rèn luyện kỹ năng, thái độ nhƣ: khả năng lựa chọn cách giải quyết vấn đề; nâng cao năng lực giao tiếp; tự đánh giá hành vi của bản thân và ngƣời khác; mạnh dạn bày tỏ, đóng góp ý kiến, rèn kỹ năng trình bày kết quả trƣớc lớp. - Học sinh học lý thuyết song song với kĩ năng thực hành, liên hệ thực tế từ đó các em biết cách lựa chọn hành vi nên làm và không nên làm trong các tình huống cụ thể giúp củng cố kiến thức đã học; giúp học sinh hiểu kỹ, hiểu sâu nội dung bài học và khắc sâu kiến thức, hình thành thói quen đạo đức trong cuộc sống. - Hình thành cho học sinh kĩ năng hoạt động thực tế và tìm tòi các phƣơng án tối ƣu để giải quyết các loại bài tập. - Tạo cảm giác hứng thú, tích cực thực hiện các nhiệm vụ đƣợc giao nhờ các phiếu rèn luyện với nội dung và hình thức mới lạ; kích thích sự học hỏi, tìm tòi. - Trong quá trình rèn luyện, củng cố hành vi trách nhiệm của các em cũng đƣợc tăng lên, nhất là khi cá nhân thực hiện; đồng thời rèn tính tự định hƣớng và tự điều chỉnh cho học sinh. - Giáo viên có thêm cơ hội để quan sát học sinh; hỗ trợ, giúp đỡ hoặc điều chỉnh kịp thời giúp các em có cách ứng xử và hành vi đạo đức đúng đắn; đo 9 lƣờng và đánh giá mức độ hiểu bài, nhận thức, khả năng áp dụng tri thức; tạo điều kiện để đánh giá chính xác từ chi tiết đến tổng thể. 1.1.5.2. Hạn chế - Tốn nhiều thời gian cho các hoạt động rèn luyện: nhiều hoạt động cần thời gian dài (2 tuần, 3 tuần, 1 tháng…) mới thu đƣợc kết quả rèn luyện; việc kiểm tra, đánh giá quá trình rèn luyện của các em cũng rất mất thời gian ảnh hƣởng đến tiết học hay tiết sinh hoạt lớp. - Giáo viên cần nhiều thời gian, trí tuệ cho việc thiết kế phiếu rèn luyện, giao nhiệm vụ và kiểm tra kết quả sau quá trình thực hiện của học sinh. - Giáo viên thƣờng gặp khó khăn khi lựa chọn nội dung, nhiệm vụ để thiết kế phiếu rèn luyện nên thƣờng dẫn đến việc yêu cầu quá sức hay các hình thức, nội dung lặp đi lặp lại làm cho học sinh có cảm giác nhàm chán, dẫn đến kết quả của việc luyện tập không nhƣ mong đợi. - Một số bài có nội dung rèn luyện không thể thực hành đƣợc vì điều kiện cơ sở vật vất thiếu thốn không đáp ứng đƣợc (gần nơi các em sống không có công trình công cộng hay ở vùng cao không có hệ thống giao thông nhƣ đèn giao thông, đƣờng có vạch kẻ phân làn đƣờng…). 1.1.6. Vai trò và ý nghĩa của phương pháp rèn luyện trong dạy học môn Đạo đức 1.1.6.1. Vai trò của phương pháp rèn luyện trong dạy học môn Đạo đức - Vận dụng phƣơng pháp rèn luyện có tác dụng to lớn trong việc hình thành ở học sinh hành vi, thói quen đạo đức nhƣ là mục tiêu chủ yếu của quá trình dạy học môn Đạo đức. Trong đời sống con ngƣời, thói quen tồn tại nhƣ một nếp sống bền vững, cho nên nó đóng vai trò quan trọng trong việc biến tri thức thành hành động thực tiễn, tạo cơ sở thuận lợi để hình thành những đức tính tốt phù hợp với đạo đức xã hội. - Vận dụng phƣơng pháp rèn luyện giúp khắc sâu kiến thức đã học vào tiềm thức của HS một cách chắc chắn, có hệ thống và lâu bền; kích thích sự phát triển của trí nhớ, tƣ duy, chú ý; tạo niềm tin và sự yêu thích, say mê học tập Đạo đức cho các em. 10