Khóa luận tốt nghiệp đại học: Vận dụng phương pháp sư phạm tương tác trong dạy học môn Toán lớp 5

` TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA TIỂU HỌC – MẦM NON – NGHỆ THUẬT ---------- LÊ VŨ NHƯ BÌNH VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP SƯ PHẠM TƯƠNG TÁC TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 5 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Quảng Nam, tháng 5 năm 2019 Quảng Nam, tháng 5 năm 2019 TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA TIỂU HỌC – MẦM NON – NGHỆ THUẬT ---------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Tên đề tài: VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP SƯ PHẠM TƯƠNG TÁC TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 5 Sinh viên thực hiện LÊ VŨ NHƯ BÌNH MSSV: 2115010503 CHUYÊN NGÀNH: GIÁO DỤC TIỂU HỌC KHÓA 2015 – 2019 Cán bộ hướng dẫn Th.S ĐINH THỊ NGÀN THƯƠNG MSCB: 1134 Quảng Nam, tháng 5 năm 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của bản thân dưới sự hướng dẫn, chỉ dạy tận tình của cô giáo - thạc sĩ Đinh Thị Ngàn Thương. Kết quả được trình bày trong khóa luận là trung thực và chưa từng được công bố. Nếu có kế thừa kết quả nghiên cứu của người khác thì được trích dẫn rõ ràng. Có gì sai sót, tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Quảng Nam, ngày 3 tháng 5 năm 2018 Tác giả khóa luận Lê Vũ Như Bình Để hoàn thành khóa luận này, tôi đã nhận được rất nhều sự giúp đỡ của thầy, cô giáo, bạn bè, người thân: Trước hết, tôi xin bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc đến cô giáo- Thạc sĩ Đinh Thị Ngàn Thương, giảng viên trường Đại học Quảng Nam, Khoa Tiểu học- Mầm non, người đã trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo tận tình, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành khóa luận này. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong khoa Tiểu học- Mầm non- Nghệ thuật, Trường Đại học Quảng Nam đã nhiệt tình giảng dạy, tạo điều kiện thuận lợi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành khóa luận này. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn sự hợp tác, giúp đỡ của Ban giám hiệu, các thầy cô giáo và các em học sinh trường tiểu học Hùng Vương, thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam. Cuối cùng, tôi xin được cảm ơn bạn bè và gia đình đã quan tâm giúp đỡ và động viên tôi hoàn thành khóa luận này. Tuy có nhiều cố gắng và nỗ lực để hoàn thành khóa luận nhưng do điều kiện và năng lực có hạn nên chắc chắn sẽ không thể tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong nhận được sự chỉ bảo của quý thầy, cô giáo. Tôi xin chân thành cảm ơn! Tam Kỳ, ngày 3 tháng 5 năm 2019 Người thực hiện để tài Lê Vũ Như Bình DANH MỤC CÁC BẢNG STT Tên Nội dung Trang 1 Bảng 1.1 Nội dung chương trình môn Toán lớp 5 31-33 2 Bảng 1.2 Mức độ tiếp cận quan điểm sư phạm tương tác 36 Mức độ hiểu biết khái niệm quan điểm sư phạm 3 Bảng 1.3 37- 38 tương tác của giáo viên Mức độ hiểu biết về các tác nhân quan trọng trong 4 Bảng 1.4 38 dạy học sư phạm tương tác Nhận định của giáo viên về điểu kiện môi trường 5 Bảng 1.5 39- 40 cần có để dạy học tương tác có hiệu quả Nhận định của giáo viên về điểu kiện người học 6 Bảng 1.6 40 cần có để dạy học tương tác có hiệu quả Nhận định của giáo viên về sự cần thiết của việc 7 Bảng 1.7 vận dụng phương pháp sư phạm tương tác vào dạy 41 học môn Toán lớp 5 Nhận định của giáo viên về những điểu kiện cần 8 Bảng 1.8 thiết để vận dụng có hiệu quả phương pháp sư 42 phạm tương tác vào dạy học môn Toán lớp 5 Những khó khăn giáo viên gặp phải khi vận dụng 9 Bảng 1.9 phương pháp sư phạm tương tác trong dạy học 43 môn Toán lớp 5 Những ưu điểm khi vận dụng phương pháp sư 10 Bảng 1.10 43- 44 phạm tương tác vào dạy học môn Toán lớp 5 Dự đoán của giáo viên về hiệu quả khi vận dụng 11 Bảng 1.11 phương pháp sư phạm tương tác vào dạy học môn 44 Toán lớp 5 12 Bảng 1.12 Mức độ hứng thú của học sinh đối với môn Toán 45 Những khó khăn học sinh mắc phải trong quá trình 13 Bảng 1.13 46 học môn Toán lớp 5 Mối quan hệ của giáo viên và học sinh trong giờ 14 Bảng 1.14 47 học môn Toán Các hoạt động giáo viên thường tổ chức cho học 15 Bảng 1.15 48 sinh trong dạy học môn Toán Hoạt động chủ yếu giáo viên trong dạy học môn 16 Bảng 1.16 49 Toán lớp 5 Mong muốn của học sinh về một giờ học môn 17 Bảng 1.17 49 Toán 18 Bảng 3.1 Kế hoạch thực nghiệm 73 Kết quả trước khi thực nghiệm (Kết quả bài kiểm 19 Bảng 3.2 75 tra đầu vào) Kết quả sau khi thực nghiệm (Kết quả bài kiểm 20 Bảng 3.3 76 tra đầu ra) Kết quả trước và sau thực nghiệm của lớp thực 21 Bảng 3.4 77 nghiệm Kết quả trước và sau thực nghiệm của lớp đối 22 Bảng 3.5 78 chứng DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ STT Tên Nội dung Trang Nhận thức của giáo viên về vai trò của môn Toán 1 Biểu đồ 1.1 36 trong chương trình tiểu học Nhận thức của giáo viên về tầm quan trọng của việc 2 Biểu đồ 1.2 36 phát huy tính tích cực của người học 3 Biểu đồ 1.3 Mức độ tiếp cận quan điểm sư phạm tương tác 37 Mức độ nhận thức của giáo viên về các tác nhân 4 Biểu đồ 1.4 39 quan trọng trong dạy học sư phạm tương tác Nhận định của giáo viên về sự cần thiết của việc vận 5 Biểu đồ 1.5 dụng phương pháp sư phạm tương tác vào trong dạy 41 học môn Toán lớp 5 Dực đoán của giáo viên về mức độ hiệu quả của việc 6 Biểu đồ 1.6 vận dụng phương pháp sư phạm tương tác trong dạy 45 học môn Toán lớp 5 7 Biểu đồ 1.7 Mức độ yêu thích của học sinh đối với môn Toán 46 Những khó khăn của học sinh trong quá trình dạy 8 Biểu đồ 1.8 47 học môn Toán Các hoạt động giáo viên thường tổ chức cho học 9 Biểu đồ 1.9 48 sinh trong dạy học môn Toán 10 Biểu đồ 1.10 Mong muốn của học sinh về một giờ học Toán 50 So sánh kết quả kiểm tra đầu vào của hai lớp thực 11 Biểu đồ 2.1 54 nghiệm và đối chứng So sánh kết quả kiểm tra đầu ra của hai lớp thực 12 Biểu đồ 2.2 82 nghiệm và đối chứng So sánh kết quả kiểm tra trước và sau thực nghiệm 13 Biểu đồ 2.3 83 của lớp thực nghiệm So sánh kết quả kiểm tra trước và sau thực nghiệm 14 Biểu đồ 2.4 84 của lớp đối chứng MỤC LỤC A. PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................... 2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................... 2 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ................................................................... 3 4.1. Đối tượng nghiên cứu...................................................................................... 3 4.2. Khách thể nghiên cứu...................................................................................... 3 5. Phương pháp nghiên cứu khoa học .................................................................... 3 5.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận ..................................................................... 3 5.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn ....................................................... 3 5.3. Phương pháp thống kê toán học ...................................................................... 3 6. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................ 4 7. Lịch sử nghiên cứu ............................................................................................. 4 8. Đóng góp của đề tài............................................................................................ 5 9. Cấu trúc của đề tài .............................................................................................. 5 B. NỘI DUNG ....................................................................................................... 7 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP SƯ PHẠM TƯƠNG TÁC TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 5 ..................................................................................................................... 7 1.1. Phương pháp sư phạm tương tác trong dạy học .............................................. 7 1.1.1. Một số khái niệm .......................................................................................... 7 1.1.1.1. Phương pháp dạy học ................................................................................ 7 1.1.1.2. Tương tác .................................................................................................. 7 1.1.1.3. Sư phạm tương tác .................................................................................... 8 1.1.1.4. Phương pháp sư phạm tương tác ............................................................... 8 1.1.2. Hoạt động sư phạm tương tác ...................................................................... 9 1.1.3. Cấu trúc của sư phạm tương tác trong dạy học ............................................ 9 1.1.3.1. Tác nhân tạo thành cấu trúc dạy học tương tác ......................................... 9 1.1.3.2. Mối quan hệ giữa các thành tố trong cấu trúc dạy học tương tác ........... 10 1.1.4. Các hình thức dạy học được sử dụng trong phương pháp sư phạm tương tác khi dạy học môn Toán .................................................................................... 13 1.1.4.1. Học cá nhân ............................................................................................. 13 1.1.4.2. Học theo nhóm ........................................................................................ 14 1.1.4.3. Học theo lớp ............................................................................................ 14 1.1.5. Các kĩ thuật dạy học được sử dụng trong phương pháp sư phạm tương tác khi dạy học môn Toán .......................................................................................... 15 1.1.5.1. Kĩ thuật tổ chức hoạt động dạy học ........................................................ 15 1.1.5.2. Kĩ thuật tạo tình huống tương tác gợi vấn đề .......................................... 16 1.1.5.3. Kĩ thuật sử dụng câu hỏi ......................................................................... 17 1.1.5.4. Kĩ thuật đánh giá ..................................................................................... 18 1.1.5.5. Kĩ thuật sử dụng phương tiện dạy học .................................................... 19 1.1.6. Các phương tiện dạy học được sử dụng trong phương pháp sư phạm tương tác khi dạy học môn Toán .................................................................................... 19 1.1.7. Quy trình xây dựng kế hoạch bài dạy sử dụng phương pháp tương tác .... 21 1.1.7.1. Quy trình thiết kế một hoạt động dạy học bằng phương pháp tương tác 21 1.1.7.2. Yêu cầu khi thực hiện kế hoạch bài dạy sử dụng phương pháp sư phạm tương tác ............................................................................................................... 25 1.2. Mối quan hệ giữa dạy học tương tác với các phương pháp dạy học khác .... 25 1.3. Đặc điểm tâm lí của học sinh lớp 4, 5 ........................................................... 29 1.3.1. Tri giác ....................................................................................................... 29 1.3.2. Chú ý .......................................................................................................... 29 1.3.3. Trí nhớ ........................................................................................................ 29 1.3.4. Tư duy ........................................................................................................ 30 1.3.5. Tình cảm..................................................................................................... 30 1.4. Môn Toán lớp 5 ............................................................................................. 30 1.4.1. Mục tiêu dạy học môn Toán lớp 5 ............................................................. 30 1.4.2. Nội dung dạy học môn Toán lớp 5............................................................. 31 1.5. Thực trạng về việc vận dụng phương pháp sư phạm tương tác trong dạy học môn Toán lớp 5 .................................................................................................... 33 1.5.1. Mục đích điều tra ....................................................................................... 33 1.5.2. Đối tượng điều tra ...................................................................................... 33 1.5.3. Nội dung điều tra ........................................................................................ 34 1.5.4. Phương pháp điều tra ................................................................................. 34 1.5.5. Kết quả điều tra .......................................................................................... 35 1.5.5.1. Giáo viên ................................................................................................. 35 1.5.5.2. Học sinh .................................................................................................. 45 CHƯƠNG 2: BIỆN PHÁP VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP SƯ PHẠM TƯƠNG TÁC TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 5 .................................................. 53 2.1. Một số căn cứ khi vận dụng phương pháp sư phạm tương tác trong dạy học môn Toán lớp 5 .................................................................................................... 53 2.1.1. Căn cứ vào đặc điểm tâm lí của học sinh lớp 5 ......................................... 53 2.1.2. Căn cứ vào mục tiêu, nội dung dạy học môn Toán lớp 5 .......................... 53 2.1.3. Căn cứ vào quy trình xây dựng kế hoạch bài dạy sử dụng phương pháp tương tác ............................................................................................................... 54 2.1.4. Căn cứ vào thực tiễn vận dụng phương pháp sư phạm tương tác trong dạy học môn Toán lớp 5 ............................................................................................. 54 2.2. Các nguyên tắc khi vận dụng phương pháp sư phạm tương tác trong dạy học môn Toán lớp 5 .................................................................................................... 54 2.3. Biện pháp vận dụng phương pháp sư phạm tương tác trong dạy học môn Toán lớp 5 ............................................................................................................ 58 2.3.1. Biện pháp 1: Thiết kế các nhiệm vụ, tình huống dạy học tương tác tạo cơ hội cho học sinh được hoạt động, được giao tiếp thể hiện năng lực của bản thân...... 58 2.4.2. Biện pháp 2: Tạo môi trường học tập hứng thú, thân thiện và hợp tác trong quá trình dạy học. ................................................................................................. 63 2.4.3. Biện pháp 3: Sử dụng các phương tiện dạy học, ứng dụng công nghệ thông tin vào trong quá trình giảng dạy ......................................................................... 65 Tiểu kết chương 2................................................................................................. 70 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ........................................................ 72 3.1. Mục đích thực nghiệm .................................................................................. 72 3.2. Đối tượng thực nghiệm ................................................................................. 72 3.3. Nội dung thực nghiệm ................................................................................... 72 3.4. Thời gian thực nghiệm .................................................................................. 72 3.5. Địa điểm thực nghiệm ................................................................................... 72 3.6. Tổ chức thực nghiệm..................................................................................... 73 3.6.1. Kế hoạch thực nghiệm ............................................................................... 73 Bảng 3.1. Kế hoạch thực nghiệm ......................................................................... 73 3.6.2. Quá trình thực nghiệm ............................................................................... 73 3.7. Kết quả thực nghiệm và kết luận................................................................... 74 3.7.1. Các tiêu chí đánh giá kết quả thực nghiệm ................................................ 74 3.7.2. Phân tích kết quả thực nghiệm ................................................................... 75 3.7.2.1. Kết quả trước khi thực nghiệm ............................................................... 75 3.7.2.2. Kết quả sau khi thực nghiệm ................................................................... 76 Tiểu kết chương 3................................................................................................. 79 C. PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................. 80 1. Kết luận ............................................................................................................ 80 2. Kiến nghị .......................................................................................................... 80 2.1. Đối với nhà trường ........................................................................................ 80 2.2. Đối với giáo viên ........................................................................................... 81 2.3. Đối với học sinh ............................................................................................ 81 D. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 82 A. PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Phát triển giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu. Ngày nay, đất nước ta đang trên đà phát triển, đang không ngừng củng cố, đổi mới mọi mặt để bước vào thời đại toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, hướng đến sự phồn vinh và hưng thịnh cho đất nước. Xu hướng toàn cầu hóa cùng nền kinh tế hội nhập đòi hỏi chúng ta phải không ngừng học hỏi, trau dồi tri thức để có tầm nhìn xa mang tính chiến lược và đủ chiều sâu để có thể giải quyết những vấn đề xảy ra trong cuộc sống. Những thách thức đó đòi hỏi giáo dục phải đổi mới về phương pháp, về nội dung dạy học theo hướng hiện đại nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đáp ứng nhu cầu của đất nước về phát triển nguồn nhân lực. Để có thể đào tạo ra được đội ngũ những lao động tự chủ, năng động, sáng tạo, có năng lực và phẩm chất tốt thì giáo dục cần được chú trọng hàng đầu, đặc biệt là ở cấp tiểu học, vì đây là cấp học đầu tiên có vai trò đặt nền tảng cho sự tiếp thu kiến thức của học sinh trong suốt con đường tiếp cận tri thức sau này. Môn Toán ở tiểu học chiếm vị trí quan trọng, được xem như sợi chỉ xuyên suốt, là chìa khóa mở ra các ngành khác. Trong chương trình Giáo dục tiểu học thì mỗi môn học đều góp phần quan trọng để đào tạo nên những con người toàn diện, có trí thức, nhân cách, năng động và sáng tạo. Trong đó môn Toán là môn học cần thiết và bắt buộc, có vai trò quan trọng giúp học sinh phát triển tư duy logic, rèn luyện phương pháp suy luận, phân tích, phương pháp giải quyết các vấn đề có căn cứ khoa học. Bên cạnh đó, Toán ở tiểu học còn giúp học sinh phát triển trí tuệ, khả năng tư duy linh hoạt, cung cấp những kiến thức, kĩ năng tính toán có thể ứng dụng vào thực tế, là cơ sở để học những môn học khác. Đổi mới phương pháp dạy học được hiểu là tổ chức các hoạt động học tập tích cực cho học sinh. Trong dạy học môn Toán nói chung và môn Toán lớp 5 nói riêng cũng rất cần sự đổi mới phương pháp dạy học để khơi dậy lòng ham muốn, thôi thúc sự tìm tòi, khám phá, phát huy mọi khả năng của học sinh. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả như mong muốn thì người giáo viên phải biết vận dụng kết hợp nhiều phương pháp khác nhau. Trong đó, phương pháp sư phạm tương tác là một 1 trong những hướng đi mới nhằm hướng đến tính chất hoạt động tích cực cho học sinh và lấy học sinh làm trung tâm. Phương pháp sư phạm tương tác là một phương pháp dạy học tích cực, duy trì mối quan hệ thân thiện, gần gũi giữa các thành tố trong quá trình dạy học. Khi viết lời tựa cho tác phẩm Tiến tới một phương pháp sư phạm tương tác của hai tác giả người Canada là Jean- Marc Denommé và Madeleine Roy, nhà khoa học Phạm Minh Hạc đã nhấn mạnh: “Sự tương tác hỗ trợ, cùng nhau hợp tác đi vào con đường tiếp thu, lĩnh hội các tri thức, kĩ năng, thái độ thành vốn sống, ăn nhập vào vốn kinh nghiệm của bản thân, tạo nên một tiềm năng và tiếp đó thành nhân cách, thành năng lực hoạt động của từng người- thành người, làm người và ở đời.” [7/tr.12] Trong quá trình dạy học hiện đại, quan hệ tương tác hết sức được xem trọng, dù đối tượng dạy học là ai, nội dung dạy học là gì thì để dạy và học tốt đều phải có sự tương tác tích cực giữa người học với các nhân tố của quá trình dạy học. Trong dạy học môn Toán ở trường Tiểu học hiện nay, sự tương tác trong dạy học đã được thể hiện nhưng chưa rõ nét và hầu hết là tương tác một chiều giữa thầy– trò. Sự tác động qua lại giữa người học– môi trường còn mờ nhạt, phần lớn giáo viên chưa nhận thức hết được vai trò của việc tạo môi trường cởi mở, gần gũi cho học sinh nên chưa tạo điều kiện để người học được bày tỏ, được thể hiện hết khả năng của mình. Chính vì những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài: “Vận dụng phương pháp sư phạm tương tác trong dạy học môn Toán lớp 5” làm đề tài nghiên cứu của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất một số biện pháp vận dụng phương pháp sư phạm tương tác trong quá trình dạy học nhằm tạo hứng thú, phát huy tính tích cực của học sinh và nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận về sư phạm tương tác, sự vận dụng sư phạm tương tác trong dạy học môn Toán lớp 5 và đặc điểm tâm lí của học sinh lớp 5. - Tìm hiểu nội dung, chương trình SGK Toán lớp 5. 2 - Tìm hiểu thực trạng của việc vận dụng phương pháp sư phạm tương tác trong dạy học môn Toán lớp 5 dựa trên việc tổng kết kinh nghiệm. - Đề xuất các biện pháp vận dụng phương pháp sư phạm tương tác trong dạy học môn Toán lớp 5. - Tổ chức thực nghiệm nhằm khẳng định tính hiệu quả, tính khả thi của các biện pháp dạy học tương tác đã đề xuất. 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp vận dụng phương pháp sư phạm tương tác trong dạy học môn Toán lớp 5. 4.2. Khách thể nghiên cứu Hoạt động dạy và học môn Toán lớp 5. 5. Phương pháp nghiên cứu khoa học 5.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận Nghiên cứu, phân tích, tổng hợp các tài liệu liên quan đến phương pháp sư phạm tương tác và sự vận dụng phương pháp vào dạy học môn Toán lớp 5. 5.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: lắng nghe và tiếp thu một cách có khoa học những ý kiến đóng góp của giáo viên hướng dẫn, các thầy cô khác ở khoa Tiểu học- Mầm non cùng các thầy cô giáo tại trường Tiểu học nhằm hoàn thiện nội dung nghiên cứu hơn. - Phương pháp điều tra: điều tra, phỏng vấn, dự giờ và quan sát một số tiết học môn Toán. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: áp dụng một số kế hoạch bài dạy vận dụng phương pháp sư phạm tương tác vào dạy học thực nghiệm tại địa bàn nghiên cứu. 5.3. Phương pháp thống kê toán học Thu thập, thống kê các số liệu trong quá trình điều tra về việc vận dụng phương pháp sư phạm tương tác vào dạy học môn Toán để xử lí số liệu trong phần thực trạng và phần thực nghiệm. 3 6. Phạm vi nghiên cứu - Tìm hiểu tài liệu và phương pháp sư phạm tương tác trong dạy học môn Toán lớp 5. - Tìm hiểu thực trạng vận dụng phươg pháp sư phạm tương tác trong dạy học môn Toán lớp 5 tại trường Tiểu học Hùng Vương, thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam. - Tiến hành thực nghiệm một số nội dung đã xây dựng tại trường Tiểu học Hùng Vương, thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam. 7. Lịch sử nghiên cứu Con người sống và hoạt động trong môi trường luôn có sự tương tác giữa các tác nhân. Vì thế, sự tương tác biện chứng giữa hai hoạt động dạy và học đã được nghiên cứu từ lâu trong lịch sử giáo dục học. Tác phẩm Tiến tới một phương pháp sư phạm tương tác của hai tác giả người Canada là Jean- Marc Denommé và Madeleine Roy được xem là một bước ngoặc lớn đánh dấu sự ra đời của phương pháp sư phạm tương tác. Phương pháp này được vận dụng thành công ở châu Phi và Canada, hiện đang được phổ biến và nhân rộng. Tuy nhiên, tư tưởng sư phạm học tương tác của hai tác giả người Canada này còn có những hạn chế nhất định: Hai ông cho rằng môi trường được nhìn nhận trên bình diện rộng nhưng vẫn là yếu tố tĩnh nhưng trên thực tế, môi trường luôn ở trạng thái động tác động đến liên tục vào người dạy và người học. Họ cũng chưa chỉ ra được phải làm thế nào để tạo hứng thú cho học sinh, những cách thức, hành động cụ thể để nâng cao chất lượng bài học mà mới chỉ nêu lên lí thuyết. Ngoài ra còn có các công trình nghiên cứu của các tác giả như C. Comiti, M. Artigue,... đã đề cập đến hoạt động sư phạm tương tác với yếu tố hoạt động được đặt lên hàng đầu. Từ cuối thế kỉ XX, quan điểm sư phạm tương tác bắt đầu xâm nhập và được giới thiệu rộng rãi ở Việt Nam, đã có nhiều cơ sở giáo dục trên toàn quốc bồi dưỡng, tập huấn giáo viên dạy học theo phương pháp này cũng như có nhiều nhà nghiên cứu quan tâm, nghiên cứu về phương pháp sư phạm tương tác như TS. Phó Đức Hòa với cuốn sách: “Phương pháp và công nghệ dạy học trong môi trường sư 4 phạm tương tác”, luận văn tốt nghiệp của Phan Thị Thanh Hồng: “Sử dụng phương pháp sư phạm tương tác trong dạy học Tiếng Việt ở Tiểu học”, luận án tiến sĩ khoa học giáo dục của Phạm Quang Tiệp: “Dạy học dựa vào tương tác trong đào tạo giáo viên Tiểu học trình độ đại học” hay tiến sĩ Đỗ Thị Hồng Minh với luận án: “Dạy học tương tác trong môn Toán ở trường trung học phổ thông qua chủ đề phương trình và bất phương trình”,... Tại trường Đại học Quảng Nam cũng đã có các công trình nghiên cứu liên quan đến phương pháp sư phạm tương tác, đó là đề tài: “Vận dụng biện pháp tương tác trong dạy học luyện từ và câu lớp 4” của sinh viên Nguyễn Thị Mỹ Diệu hay đề tài: “Vận dụng quan điểm sư phạm tương tác vào dạy học yếu tố hình học môn Toán lớp 4, 5” của Võ Thị Cẩm Dịu. Mỗi công trình nghiên cứu đều thể hiện vai trò định hướng của người dạy trong mối quan hệ giữa các yêu tố: người dạy- người học- môi trường. Có thể nói sư phạm tương tác đáp ứng được những đặc điểm của quá trình học tập tương lai cho nên nó là một cách tiếp cận dạy học hiện đại và có nhiều triển vọng. 8. Đóng góp của đề tài - Đề tài góp phần làm rõ và hệ thống hóa cơ sở lí luận liên quan đến việc vận dụng phương pháp sư phạm tương tác trong dạy học môn Toán lớp 5. - Nghiên cứu thực trạng vận dụng phương pháp sư phạm tương tác trong dạy học môn Toán lớp 5 tại trường Tiểu học Hùng Vương, thành phố Tam Kỳ. - Đề xuất các biện pháp vận dụng phương pháp sư phạm tương tác trong dạy học môn Toán lớp 5. - Thực nghiệm những biện pháp giúp vận dụng hiệu quả phương pháp sư phạm tương tác trong dạy học môn Toán lớp 5 tại trường Tiểu học Hùng Vương, thành phố Tam Kỳ. 9. Cấu trúc của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phần nội dung của bài tiểu luận gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn việc vận dụng phương pháp sư phạm tương tác trong dạy học môn Toán lớp 5 5 Chương 2: Biện pháp vận dụng phương pháp sư phạm tương tác trong dạy học môn Toán lớp 5 Chương 3: Thực nghiệm sư phạm 6 B. NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP SƯ PHẠM TƯƠNG TÁC TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 5 1.1. Phương pháp sư phạm tương tác trong dạy học 1.1.1. Một số khái niệm 1.1.1.1. Phương pháp dạy học Phương pháp dạy học là những cách thức mà thông qua đó, người dạy và người học lĩnh hội những hiện thực tự nhiên và xã hội xung quanh trong những điều kiện học tập cụ thể. Phương pháp dạy học là cách tiếp cận tương tác hoạt động của người dạy và người học trong môi trường sư phạm. Các phương pháp dạy học luôn phù hợp với nội dung dạy học, có thể mô tả được và là thành tố độc lập. Ở chừng mực nào đó, theo nghĩa hẹp, phương pháp dạy học là những cách thức hành động cụ thể và có thể phân biệt được trong hoạt động dạy học. [10/tr.55] 1.1.1.2. Tương tác Theo từ điển Tiếng Việt, tương tác là sự tác động qua lại. Theo từ điển Tiếng Anh, tương tác là “interaction”, là từ ghép, được ghép bởi từ “inter” và “action”. Trong đó, “inter” là sự liên kết, nối liền với nhau, còn “action” được hiểu là hành động hay hoạt động, là sự tiến hành làm điều gì đó. Như vậy, “interaction” là sự tiếp xúc, tác động với nhau hay còn có nghĩa là hành động tương hỗ, ảnh hưởng lẫn nhau giữa các đối tượng, hoặc sự trao đổi giữa người này với người kia. [14/tr.17] Trong tác phẩm “Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường” của tác giả Phan Trọng Ngọ, ông quan niệm “Hoạt động dạy và hoạt động học là sự tương tác lẫn nhau giữa hai mặt của một hoạt động: hoạt động dạy học” [17/tr.131]. Tác giả còn nhấn mạnh đến sự tồn tại và phát trển của mặt này quy định sự tồn tại và phát triển của mặt kia. 7 1.1.1.3. Sư phạm tương tác Theo từ điển thông dụng và chuyên ngành hiện nay thì sư phạm tương tác là sự tác động qua lại giữa người dạy và người học khi tiến hành hoạt động dạy và hoạt động học trong lĩnh vực giáo dục nói chung và dạy học nói riêng. Song trong thực tế của quá trình hoạt động giáo dục, người dạy và người học phát triển với những tính cách cá nhân trong một môi trường cụ thể ảnh hưởng đến hoạt động của họ. Vì vậy, môi trường trở thành một tác nhân tham gia tất yếu và là thành tố thứ ba trong hoạt động sư phạm tương tác. Cho nên, sư phạm tương tác là cách tiếp cận hoạt động dạy học, trong đó nhấn mạnh các mối quan hệ biện chứng giữa ba nhân tố là người học, người dạy và môi trường trong hoạt động giáo dục. 1.1.1.4. Phương pháp sư phạm tương tác Có nhiều quan điểm về dạy học tương tác. Trong tác phẩm “Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường”, tác giả Phan Trọng Ngọ đã nêu: “Phương pháp dạy học tương tác phát triển là dạy học được thực hiện qua sự tác động hai chiều giữa giáo viên và học viên, trong đó mọi chỉ dẫn của giáo viên hướng đến sự phát triển của học viên, nhờ tác động phù hợp với trình độ phát triển gần của các em” [17/tr.297]. Hai tác giả Jean Marc Denomme và Madeleine Roy đã nêu quan điểm trong tác phẩm “Tiến tới một phương pháp sư phạm tương tác” là: “Hoạt động dạy học- giáo dục là sự tương tác lẫn nhau giữa ba yếu tố: Người dạy, người học và môi trường”. Hai ông cũng làm rõ vai trò của người dạy, người học cùng yếu tố môi trường và mối quan hệ tác động qua lại giữa chúng trong hoạt động dạy học: Người dạy có chức năng thiết kế, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra quá trình học, người học tự tổ chức, tự thiết kế, tự thi công và tự điều khiển quá trình chiếm lĩnh tri thức của bản thân. [7] Như vậy, phương pháp sư phạm tương tác là phương pháp dạy học được thực hiện qua sự tác động hai chiều giữa các nhân tố của quá trình dạy học bao gồm: người học, người dạy và môi trường. 8 Phương pháp sư phạm tương tác trong môn Toán là phương pháp dạy học trong đó giáo viên sử dụng các kĩ thuật dạy học, phương tiện dạy học, đặc biệt là công nghệ thông tin và truyền thông,... để tạo ra môi trường tương tác, với các tình huống dạy học có mục đích giúp người học chiếm lĩnh tri thức toán học, rèn luyện kĩ năng vận dụng toán học, phát triển tư duy qua các tác động qua lại, trao đổi, hợp tác giữa người học, người dạy, môi trường. [16/tr.22-23] 1.1.2. Hoạt động sư phạm tương tác Hoạt động sư phạm tương tác diễn ra chủ yếu dựa trên sự tương tác giữa người học, người dạy và môi trường của họ, nó đánh giá một cách đầy đủ vai trò của người học, người dạy và môi trường xung quanh cũng như việc đặc biệt quan tâm tới mối quan hệ tác động qua lại giữa ba yếu tố này. Chính sự can thiệp qua lại giữa ba tác nhân này đã làm diễn ra hoạt động sư phạm tương tác. Tất cả các tương tác giữa người dạy, người học và môi trường đều nhằm mục đích hỗ trợ và thúc đẩy cho hoạt động dạy và học. Tuy nhiên, sự tương tác ở đây không có nghĩa đơn thuần là đặt ra các câu hỏi và câu trả lời. Sự tương tác chỉ có khi người học cố gắng vận hành bộ máy học để điều chỉnh quá trình học. Như thế, sự tương tác thể hiện bằng hoạt động, phản hồi, điều chỉnh và tái điều chỉnh quá trình học, nó không chỉ dừng lại ở ngôn ngữ mà còn chuyển tải những vấn đề phi ngôn ngữ thông qua các hoạt động khác nhau trong giờ học. Theo quan niệm truyền thống, luôn tồn tại sự tương tác giữa hai yếu tố: người dạy- người học. Tư tưởng sư phạm tương tác với sự tác động của tác nhân thứ ba: yếu tố môi trường, nó phản ánh rõ nét trong thực tiễn giáo dục hiện nay. [11/tr.31- 32] 1.1.3. Cấu trúc của sư phạm tương tác trong dạy học 1.1.3.1. Tác nhân tạo thành cấu trúc dạy học tương tác * Người học Người học là chủ thể của hoạt động học, tự khám phá tri thức trên cơ sở những kinh nghiệm sống của bản thân hoặc cùng hợp tác với các thành viên khác trong tập thể. 9