Luận án Tiến sĩ Hoàn thiện thủ tục hải quan điện tử Việt Nam theo hướng áp dụng các chuẩn mực hải quan hiện đại đến năm 2020

MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN........................................................................................................................ i
LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................................. ii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT…............................................................................... vii
DANH MỤC BẢNG.............................................................................................................. viii
DANH MỤC HÌNH............................................................................................................... ix
PHẦN MỞ ĐẦU.................................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ THỦ TỤC HẢI QUAN
ĐIỆN TỬ THEO HƯỚNG ÁP DỤNG CÁC CHUẨN MỰC HẢI QUAN HIỆN ĐẠI...............
19
1.1. Thủ tục hải quan điện tử.................................................................................... 19
1.1.1 Hải quan và thủ tục hải quan......................................................................... 19
1.1.1.1 Hải quan.................................................................................................... 19
1.1.1.2 Thủ tục hải quan....................................................................................... 22
1.1.1.3 Thủ tục hải quan truyền thống.................................................................. 29
1.1.1.4 Thủ tục hải quan điện tử........................................................................... 30
1.1.2 Vai trò của thủ tục hải quan điện tử.............................................................. 32
1.1.2.1 Vai trò đối với hội nhập quốc tế............................................................... 32
1.1.2.2 Vai trò đối với công tác quản lý nhà nước................................................ 32
1.1.2.3 Vai trò đối với doanh nghiệp.................................................................... 33
1.2. Khái niệm về chuẩn mực hải quan hiện đại và điều kiện áp dụng chuẩn
mực hải quan hiện đại trong thực hiện thủ tục hải quan điện tử..........................
35
1.2.1 Khái niệm chuẩn mực hải quan hiện đại....................................................... 35
1.2.1.1 Khái niệm chuẩn mực hải quan............................................................... 35
1.2.1.2 Khái niệm chuẩn mực hải quan hiện đại................................................. 37
1.2.1.3 Tiêu chí đánh giá về chuẩn mực hải quan hiện đại................................. 38
1.2.2 Điều kiện áp dụng chuẩn mực hải quan hiện đại trong thực hiện thủ tục
hải quan điện tử..........................................................................................................
40
1.3. Các yếu tố tác động đến thực hiện thủ tục hải quan điện tử theo các chuẩn
mực hải quan hiện đại...............................................................................................
41
1.3.1 Nhóm yếu tố bên ngoài................................................................................... 41
1.3.1.1 Yếu tố quốc tế............................................................................................ 41
1.3.1.2 Yếu tố quốc gia.......................................................................................... 43
1.3.2 Nhóm yếu tố bên trong.................................................................................... 44
iv
1.3.2.1 Tư duy nhận thức và quan điểm của lãnh đạo ngành hải quan về áp
dụng thủ tục hải quan điện tử theo các chuẩn mực hải quan hiện đại........................
44
1.3.2.2 Cơ cấu bộ máy, trình độ tổ chức............................................................... 44
1.3.2.3 Cơ sở vật chất kỹ thuật, trình độ khoa học công nghệ của cơ quan hải quan…... 45
1.3.2.4 Nguồn nhân lực của các cơ quan hải quan.............................................. 46
1.4. Kinh nghiệm một số nước về thực hiện thủ tục hải quan điện tử và bài học
rút ra cho Hải quan Việt Nam..................................................................................
46
1.4.1 Kinh nghiệm của một số nước........................................................................ 47
1.4.1.1 Kinh nghiệm của Hàn Quốc...................................................................... 47
1.4.1.2 Kinh nghiệm của Singapore...................................................................... 50
1.4.1.3 Kinh nghiệm của Nhật Bản....................................................................... 55
1.4.2 Bài học rút ra cho Hải quan Việt Nam.......................................................... 57
1.4.2.1 Bài học thành công................................................................................... 57
1.4.2.2 Bài học chưa thành công.......................................................................... 58
Kết luận chương 1...................................................................................................... 61
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG THỦ TỤC HẢI QUAN ĐIỆN TỬ VIỆT NAM ÁP
DỤNG CÁC CHUẨN MỰC HẢI QUAN HIỆN ĐẠI TỪ NĂM 2005 ĐẾN NAY..........
62
2.1. Tổng quan về Hải quan Việt Nam..................................................................... 62
2.2. Phân tích thực trạng thủ tục hải quan điện tử Việt Nam áp dụng các
chuẩn mực hải quan hiện đại từ năm 2005 đến nay...............................................
64
2.2.1 Nội dung thực hiện điện tử hoá thủ tục hải quan của Việt Nam.................. 64
2.2.2 Phân tích thực trạng áp dụng các chuẩn mực hải quan hiện đại vào quá
trình triển khai thủ tục hải quan điện tử Việt Nam từ năm 2005 đến nay...............
65
2.2.3 Phân tích thực trạng chủ trương chính sách và các biện pháp đã triển khai
thực hiện thủ tục hải quan điện tử Việt Nam từ năm 2005 đến nay..............................
73
2.2.3.1 Chủ trương, nhận thức vai trò triển khai thủ tục hải quan điện tử.......... 73
2.2.3.2 Xây dựng và sửa đổi cơ sở pháp lý để triển khai thủ tục hải quan điện tử...... 79
2.2.3.3 Thành lập bộ máy tổ chức triển khai thủ tục hải quan điện tử.......................... 83
2.2.3.4 Xây dựng hệ thống hạ tầng, trang thiết bị công nghệ thông tin triển
khai thủ tục hải quan điện tử.......................................................................................
85
2.2.3.5 Xây dựng nguồn nhân lực để triển khai thủ tục hải quan điện tử............. 87
2.2.3.6 Triển khai một số dịch vụ công hỗ trợ triển khai thủ tục hải quan điện tử….. 91
2.2.3.7 Một số kết quả cụ thể triển khai thủ tục hải quan điện tử........................ 96
2.3. Thực trạng các yếu tố chủ yếu ảnh hưởng đến việc áp dụng các chuẩn
mực hải quan hiện đại...............................................................................................
101
2.3.1 Thực trạng nhóm yếu tố bên ngoài................................................................ 101
v
2.3.1.1 Yếu tố quốc tế............................................................................................ 101
2.3.1.2 Yếu tố quốc gia.......................................................................................... 103
2.3.2 Thực trạng nhóm yếu tố bên trong................................................................. 104
2.3.2.1 Tư duy nhận thức của lãnh đạo, công chức ngành hải quan về áp dụng
thủ tục hải quan điện tử theo các chuẩn mực hải quan hiện đại.................................
104
2.3.2.2 Cơ cấu bộ máy, trình độ tổ chức............................................................... 104
2.3.2.3 Cơ sở vật chất kỹ thuật, trình độ khoa học công nghệ của các cơ quan
hải quan.......................................................................................................................
105
2.3.2.4 Nguồn nhân lực của cơ quan hải quan..................................................... 105
2.4. Đánh giá tổng quát thực trạng áp dụng các chuẩn mực hải quan hiện đại
trong thực hiện thủ tục hải quan điện tử Việt Nam hiện nay................................
106
2.4.1 Những thành công đạt được........................................................................... 106
2.4.2 Một số hạn chế, yếu kém................................................................................. 107
2.4.3 Nguyên nhân của những tồn tại hạn chế...................................................... 109
2.4.3.1 Nguyên nhân thuộc về nhà nước............................................................... 109
2.4.3.2 Nguyên nhân thuộc về cơ quan hải quan.................................................. 111
2.4.3.3 Nguyên nhân thuộc về các doanh nghiệp................................................. 114
Kết luận chương 2...................................................................................................... 115
CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN THỦ TỤC HẢI QUAN ĐIỆN TỬ VIỆT
NAM ĐẾN NĂM 2020 THEO HƯỚNG ÁP DỤNG CÁC CHUẨN MỰC HẢI QUAN
HIỆN ĐẠI..............................................................................................................................
116
3.1. Bối cảnh hoàn thiện thủ tục hải quan điện tử Việt Nam................................. 116
3.1.1 Bối cảnh quốc tế.............................................................................................. 116
3.1.2 Bối cảnh trong nước....................................................................................... 119
3.2. Mục tiêu, quan điểm, phương hướng hoàn thiện thủ tục hải quan điện tử Việt
Nam đến năm 2020 theo hướng áp dụng các chuẩn mực hải quan hiện đại................
121
3.2 1 Mục tiêu hoàn thiện thủ tục hải quan điện tử Việt Nam.............................. 121
3.2.2 Quan điểm hoàn thiện thủ tục hải quan điện tử Việt Nam........................... 122
3.2.3 Phương hướng hoàn thiện thủ tục hải quan điện tử Việt Nam đến năm 2020... 125
3.3. Giải pháp hoàn thiện thủ tục hải quan điện tử theo hướng áp dụng các
chuẩn mực hải quan hiện đại đến năm 2020...........................................................
132
3.3.1 Tiếp tục nâng cao nhận thức về vai trò, lợi ích việc thực hiện thủ tục hải
quan điện tử theo hướng áp dụng các chuẩn mực hải quan hiện đại.....................
132
3.3.1.1 Đối với Nhà nước..................................................................................... 132
3.3.1.2 Đối với cơ quan hải quan........................................................................ 133
3.3.1.3 Đối với doanh nghiệp hoạt động xuất nhập khẩu.................................... 133
vi
3.3.2 Sửa đổi, bổ sung, ban hành mới khung pháp luật về thủ tục hải quan điện tử….…... 133
3.3.2.1 Sửa đổi, hoàn thiện luật hải quan 134
3.3.2.2 Sửa đổi, hoàn thiện luật thương mại 135
3.3.2.3 Sửa đổi, hoàn thiện luật thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu 136
3.3.2.4 Sửa đổi, hoàn hiện luật giao dịch điện tử 137
3.3.2.5 Sửa đổi, hoàn thiện luật công nghệ thông tin 137
3.3.3 Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong hoàn thiện thủ tục hải
quan điện tử.................................................................................................................
138
3.3.3.1 Bổ sung chiến lược ứng dụng công nghệ thông tin và xây dựng chiến lược phát
triển công nghệ thông tin đến năm 2020..............................................................................................
138
3.3.3.2 Phát triển hệ thống hạ tầng viễn thông - ứng dụng công nghệ công tin đáp
ứng yêu cầu thực hiện thủ tục hải quan điện tử theo chuẩn mực hải quan hiện đại.........
141
3.3.3.3 Giải pháp cho an ninh, an toàn hệ thống thực hiện thủ tục hải quan điện
tử của cơ quan hải quan và cả doanh nghiệp.....................................................................
143
3.3.4 Đổi mới tổ chức bộ máy ngành hải quan theo yêu cầu hoàn thiện thủ tục
hải quan điện tử..........................................................................................................
145
3.3.4.1 Bổ sung vị trí, chức năng của Tổng cục Hải quan................................ 145
3.3.4.2 Hoàn thiện cơ cấu tổ chức ngành Hải quan............................................. 148
3.3.5 Phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu hoàn thiện thủ tục hải quan
điện tử..........................................................................................................................
152
3.3.5.1 Xây dựng chiến lược đào tạo đội ngũ chuyên gia từ nay đến 2020.......... 152
3.3.5.2 Tập trung nguồn tài chính cho đào tạo đội ngũ chuyên gia..................... 154
3.3.5.3 Xác định phạm vi nội dung cần đào tạo trình độ cao nhằm đáp ứng
thực hiện thủ tục hải quan điện tử theo các chuẩn mực hải quan hiện đại................. 154
3.4. Điều kiện đảm bảo để thực hiện mục tiêu hoàn thiện thủ tục hải quan điện
tử Việt Nam đến năm 2020 và một số kiến nghị......................................................
155
3.4.1 Điều kiện đảm bảo........................................................................................... 155
3.4.2 Một số kiến nghị.............................................................................................. 157
Kết luận chương 3...................................................................................................... 161
KẾT LUẬN............................................................................................................................ 163
DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ................... x
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................. xii
PHỤ LỤC.............................................................................................................................. xviii